ციურიხის უნივერსიტეტის ქართველი დოცენტი სახელოვანი მამის „მთავარ პროექტს“ აგრძელებს

ციურიხის უნივერსიტეტის დოცენტი სულხან მეტრეველი შვეიცარიაში მეუღლესა და 10 წლის ქალიშვილთან ერთად ცხოვრობს. იგი 18 წელია შვეიცარიაშია, თუმცა ამბობს, რომ თავს ემიგრანტად არ მიიჩნევს, უბრალოდ, ახლა იქ არის, სადაც მისი საქმისთვის შესაფერისი ინფრასტრუქტურა და პირობებია, მაგრამ საქართველოს მოქალაქედ და პატრიოტად რჩება. ამას ამტკიცებს მის მიერ შექმნილი ფონდის საქმიანობაც.

ბატონი სულხანი თბილისში დაახლოებით ორი თვის წინ იმყოფებოდა ელექტრონული ჟურნალის – „ქართული კულტურის“ პრეზენტაციაზე, რომელიც „თეიმურაზ მეტრეველის ფონდმა“ დააარსა. ფონდის მიერ განხორციელებული მოკლევადიანი პროექტებისგან განსხვავებით „ქართული კულტურა“ პერმანენტული პროექტია, თუმცა სანამ ამ გამოცემის რაობაზე უფრო დეტალურად ვისაუბრებდეთ, მკითხველს ჯერ თავად ციურიხის უნივერსიტეტის ქართველ დოცენტს გავაცნობთ.

ბატონო სულხან, როგორც ვიცი, თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტში ჟურნალისტიკის ფაკულტეტი დაამთავრეთ. როდის წახვედით შვეიცარიაში და რა მიზნით?

დიახ, თსუ-ს ჟურნალისტიკის ფაკულტეტი მაქვს დამთავრებული – ასე დაიწყო ჩემი განათლება. ბაკალავრის დიპლომი მივიღე თბილისში, მერე იქვე მაგისტრატურაში ჩავირიცხე, პარალელურად ციურიხის უნივერსიტეტმაც მიმიღო და შვეიცარიაში წამოვედი სწავლის გასაგრძელებლად.

ციურიხის უნივერსიტეტში აბსოლუტურად სხვა სისტემაში მოვხვდი. მინდოდა, გამეგრძელებინა პრაქტიკული ჟურნალისტიკის სწავლა, მაგრამ ასეთი რამ აქ არ არსებობდა. აქ მასობრივ კომუნიკაციას ასწავლიან. მეც დავიწყე ამ საგნის სწავლა. მალე აღმოვაჩინე, რომ ეს იყო თეორიული კურსი იმაზე, თუ როგორ შევისწავლოთ მედია, ჟურნალისტიკა, როგორ გავხდეთ მეცნიერი. კლასიკური ევროპული უნივერსიტეტის ფუნქცია არის მეცნიერის, ანალიტიკოსის აღზრდა და არა პრაქტიკოსისა. მარტივად რომ ვთქვათ, თუ გინდა მეცნიერულად, აკადემიურად შეისწავლო კომუნიკაცია, რომელიც, თავის მხრივ, სოციალური მეცნიერებების ნაწილია, მაშინ უნივერსიტეტში უნდა წახვიდე სასწავლებლად. თუ გინდა პრაქტიკული ჟურნალისტიკა შეისწავლო, მაშინ რომელიმე საგნობრივ უმაღლეს სასწავლებელში. ეს არ გამორიცხავს იმას, რომ უნივერსიტეტის დამთავრების შემდეგ პრაქტიკულ ჟურნალისტიკას მიჰყო ხელი. მაგრამ ახლა ჩემი, როგორც უნივერსიტეტის დოცენტის, ამოცანა არა ჟურნალისტის, არამედ მეცნიერის, ანალიტიკოსის აღზრდაა.

გაგიკვირდებათ, მაგრამ შვეიცარიული საზოგადოება საკმაოდ კონსერვატიულია. უცნაურია: ქვეყანა ძალიან ინოვაციურია სხვადასხვა დარგში, მაგრამ კონსერვატიული – არსებული საზოგადოებრივი სისტემებით. განათლების სისტემაც არ გახლავთ გამონაკლისი. 2001 წელს, მე რომ ჩამოვედი, საქართველოს ბაკალავრი და მასტერი მქონდა უკვე. ევროპის კავშირის უნივერსიტეტები უკვე გადასულები იყვნენ ეგრეთ წოდებულ ბოლონიის სისტემაზე. აი, შვეიცარია კი არ იყო მიერთებული ბოლონიის პროცესს და უნივერსიტეტში იყო სწავლების ისეთივე სისტემა, როგორიც, ვთქვათ, 1910 წელს – დიპლომების დაყოფა არ არსებობდა. ციურიხის უნივერსიტეტი გაძლევდა ერთ დიპლომს, რომელიც შეესაბამებოდა სამაგისტრო დონეს ბოლონიის სისტემით. ამ დიპლომით ციურიხის უნივერსიტეტის ლიცენზიანტი გამოდიოდი.

ძველი მეთოდითაც, ბოლონიის მსგავსად, შეგეძლო რამდენიმე საგანი აგერჩია, თუმცა, ბოლონიის სისტემისგან განსხვავებით, შეგეძლო იმდენ ხანს გესწავლა, რამდენ ხანსაც გინდოდა, რაღაც ძალიან გრძელვადიანი ლიმიტები არსებობდა. მგონი, შვიდწლიანი. დამატებით, საგნების რაოდენობა არ იყო შეზღუდული და რამდენ საგანსაც გინდოდა, იმდენს შეისწავლიდი. ეს სისტემა ძველი აკადემიური, ფილოსოფიური მიდგომა იყო განათლებისადმი. იგი გვეუბნებოდა, რომ უნივერსიტეტი არის ფიქრის, ანალიზის ადგილი, რომელიც გაძლევს დროს, ჩაუღრმავდე საგანს, მიიღო უნივერსალური განათლება, გქონდეს დრო აზროვნებისა და დელიბერაციისა. მე ასეთი მიდგომა საკითხისადმი ძალიან მომწონდა და ვწუხვარ, რომ თანამედროვე განათლების სისტემაში ეს პრინციპი საერთოდ იკარგება.

თუმცა ჩემი სწავლისას, 2001 – 2006 წლებში მე ეს შესაძლებლობა გამოვიყენე. ახლაც მჯერა, რომ უნივერსიტეტმა უნივერსალური განათლების შესაძლებლობა უნდა მოგცეს და რაც შეიძლება მეტი დრო უნდა დაუთმო სწავლას. უნივერსიტეტი უნდა იყოს ადგილი, სადაც დრო ნელდება და იმხელა მნიშვნელობა არა აქვს, როგორც ყოველდღიურ ცხოვრებაში.

საბოლოოდ ხუთი საგანი ვისწავლე, შემდეგ იქიდან სამი ამოვირჩიე, დასამთავრებლად: მასობრივი კომუნიკაცია, საერთაშორისო სამართალი და შედარებითი ლიტერატურა (ასეთი საგანიც კი არსებობს და მე ლიტერატურა ძალიან მიყვარს). მასობრივი კომუნიკაცია დავამთავრე მედიის ეკონომიკის განხრით და სადიპლომო თემა დავწერე მედიის ეკონომიკაზე. 2006 წელს დავამთავრე ციურიხის უნივერსიტეტი.

ყოველთვის მინდოდა სადოქტორო თემაზე მუშაობა და რადგან არც თუ ისე ცუდი სტუდენტი ვიყავი, დავრჩი სადოქტოროზე. ამავე დროს, დავიწყე მუშაობა მეცნიერ-თანამშრომლად შვეიცარიის ეკონომიკის ინსტიტუტში, რომელიც ქვეყანაში მთავარი კვლევითი ინსტიტუტია ეკონომიკის განხრით.

რა ენაზე სწავლობდით?

ციურიხის უნივერსიტეტში ოფიციალური ენა გერმანულია. თავიდან დაწყებითი და სავალდებულო საგნები გერმანულად ისწავლება. როდესაც საბაზისო კურსები მთავრდება, რომლებსაც ჩემს დროს პროსემინარები ერქვა, მერე სტუდენტი სემინარებზე დადის. სემინარები გაცილებით მცირე სტუდენტური ჯგუფებისგან შედგება და იქ ლექტორთან ან დოცენტთან ურთიერთობა უფრო მეტად უშუალოა. ამავე დროს, არის არჩევითი საგნები – ლექციები. სემინარებსა და არჩევით ლექციებზე სწავლის ენა შეიძლება იყოს ინგლისური, ფრანგული, იტალიური ან რომელიც გნებავთ. ეს საკითხი თავად ლექტორის გადასაწყვეტია. თუ მე მინდა, შემიძლია ვთქვა, ქართულად ვასწავლი-მეთქი. თუ მეყოლება ხალხი, ვინც ქართულად მოისმენს ჩემს ლექციას, არავის პრობლემა არ ექნება ამასთან დაკავშირებით. აქედან გამომდინარე, მე გერმანულად ვსწავლობდი ძირითად საგნებს და ინგლისურად – სემინარებსა და ლექციებს.

ინგლისურად კითხულობთ ლექციებს?

ციურიხის უნივერსიტეტში ვკითხულობ ძალიან პოპულარულ ლექციას – 150 სტუდენტი მყავს ყოველ სემესტრში. ეს მაქსიმუმია, უფრო დიდი ლექციის ჩატარება არ შეიძლება.

მე მათ ვეკითხები, რა ენაზე უნდათ ლექციის მოსმენა, ინგლისურად თუ გერმანულად. ერთადერთი დემოკრატიული გადაწყვეტილება, რომელსაც იქ ვიღებთ პირველ ლექციაზე, არის ის, თუ რა ენაზე სურთ ჩემი ლექციის მოსმენა. უმრავლესობა რასაც აირჩევს, იმას ვაკეთებ. წინა წლებში ყოველთვის გერმანულს ირჩევდნენ, ბოლოს, წინა სემესტრში, გადაწყვიტეს, ინგლისურად მოესმინათ. პირველად ჩავატარე ეს ლექცია მაშინ ინგლისურად.

სალექციო კურსის თემა რა არის?

„დიდ მონაცემთა ანალიზი და სოციალური მედია“ – მხოლოდ მე ვკითხულობ ამ კურსს სოციალურ მეცნიერებებში ციურიხის უნივერსიტეტში, ძალიან პოპულარული თემაა დღეს სტუდენტებში.

რას გულისხმობს „დიდ მონაცემთა ანალიზი“?

ამის გასაგებად, ჯერ უნდა ვიცოდეთ, რა არის „მონაცემთა ანალიზი“: მონაცემთა ანალიზი არის ჩვეულებრივი სტატისტიკური პროცესი. პროცესის ბოლოს გვინდა შედეგების ინტერპრეტაცია, დასკვნების გამოტანა. საქართველოში დღეს ძალიან პოპულარული და პოლიტიზებულია „ენ დი აი-ს“ (NDI) კვლევები. „ენ დი აი“ რასაც აკეთებს, არის ჯერ მონაცემების შეგროვება და შემდეგ მათი ანალიზი. „ენ დი აი-ს“ მიერ მოგროვებული მონაცემების ანალიზი მარტივი საქმეა. ამას ერთი კარგი კომპიუტერი, ერთი ჩვეულებრივი სტატისტიკური პროგრამა და ერთი ჭკვიანი მეცნიერი სჭირდება.

მაგრამ თანამედროვე მეცნიერების პრობლემა ის არის, რომ დღევანდელ ეპოქაში წარმოუდგენლად დიდი რაოდენობის მონაცემი გვაქვს, რომელთა ანალიზს უკვე ერთი კომპიუტერი, ერთი ადამიანი ვეღარ სწვდება და ისმის კითხვა, როგორ გავაანალიზოთ ისინი? „დიდი მონაცემები“ (Big Data) – ამ ცნებაში იგულისხმება უდიდესი რაოდენობის ინფორმაცია, მათი მოგროვებისა და ანალიზის მეთოდები.

საიდან მოდის ეს დიდი მონაცემები? – ეკონომიკის სფეროდან, ჯანდაცვიდან (თავიდან ჯანდაცვამ დაიწყო მათი ანალიზი)… და დღეს ერთ-ერთი ყველაზე დიდი წყარო არის სოციალური მედია. ჩვენ ვქმნით უამრავ მონაცემს ყოველდღე ფეისბუქზე, ტვიტერზე… ჩვენ თვითონ, მომხმარებელი წარმოუდგენელი რაოდენობის ინფორმაციას ვაქვეყნებთ და საინტერესოა, რაზე ვლაპარაკობთ, რა გვაწუხებს, რა გვტკივა, რა გვიხარია. დიდ მონაცემთა ანალიზის დროს სწორედ ამის გაგება გვინდა. მეც სწორედ ამას ვასწავლი, თუ როგორ მოვახერხოთ ამ ადამიანების კომუნიკაციის, ტექსტის, ვიდეოს, აუდიოფაილების და ა. შ.  ანალიზი, რა ინფორმაცია შეიძლება მივიღოთ, რა სიახლე გავიგოთ? და საბოლოოდ, როგორ გამოვიყენოთ ეს ცოდნა ჩვენი ყოველდღიურობის გასაუმჯობესებლად.

მიგრაციის თემაზეც საინტერესოა ეს ანალიზი…

რაზეც გნებავთ… რომ გითხრათ, მე მაინტერესებს მიგრაციის თემები, მოგატყუებთ. მე თავს ემიგრანტადაც არ ვგრძნობ. მე ვარ ადამიანი, რომელსაც აინტერესებს რაღაც თემა და არის იმ ქვეყანაში, სადაც ყველაზე კარგად გამოსდის თავისი საქმე ამჟამად. ლექციების გარდა, ფინანსისტიც ვარ. გვაქვს ჩვენი კერძო საინვესტიციო კომპანია, რომელიც ასევე დიდ მონაცემთა ანალიზით არის დაკავებული.

ოჯახიც შვეიცარიაში გყავთ?

კი, ჩემი მეუღლე ქართველია, ანი მარგველაშვილი, ძალიან წარმატებული მეცნიერი, მასაც ციურიხის უნივერსიტეტის დოქტორის ხარისხი აქვს. აქ შევხვდით ერთმანეთს. ჩვენი 10 წლის გოგონა – მერი შვეიცარიაში დაიბადა, ნახევრად შვეიცარიელია. ასეც უნდა იყოს, თავს ასეც გრძნობს, შვეიცარიის პატრიოტად. მე რომ კრიტიკულ რაღაცას ვიტყვი შვეიცარიაზე, მას ეს არ მოსწონს…

საქართველოზე?

საქართველოზე რომ კრიტიკულად ვიტყვი რამეს, არც ეს მოსწონს. ჩვენ ძალიან გვინდა, რომ ის იყოს პატრიოტი ქართველი, მაგრამ ასევე საჭიროა, რომ ის იყოს პატრიოტი შვეიცარიელი, იმიტომ რომ ეს არის ქვეყანა, სადაც დაიბადა და სადაც იზრდება.

მოქალაქეობა მიენიჭა?

არა, მერი არის საქართველოს მოქალაქე, როგორც ჩვენ, მაგრამ ეს არაფერს ნიშნავს, ის არის მთლიანად შვეიცარიული საზოგადოების ნაწილი – სკოლა, მეგობრები… შვეიცარიის მოსახლეობის 25 პროცენტი არის უცხოელი და ქვეყნისთვის ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ ამ უცხოელების, სულ მცირე, ახალი თაობის მაინც, მაქსიმალური ინტეგრაცია მოხდეს შვეიცარიულ საზოგადოებაში. სხვანაირად საფრთხე შეექმნება საზოგადოებას, ამიტომ უცხოელი ბავშვის ინტეგრაცია ქვეყანაში იწყება უკვე ოთხი წლიდან. სავალდებულოა, რომ ბავშვი წავიდეს ბაღში, იაროს სკოლაში, მონაწილეობდეს ყველანაირ სოციალურ აქტივობაში. გამოდის, რომ ბავშვი არის მთლიანად შვეიცარიული სოციალური ეკოსისტემის ნაწილი.

ბულინგის თემებიც არის ალბათ…

შეუძლებელია, რომ არ იყოს, განსაკუთრებით ისეთ კონსერვატიულ საზოგადოებაში, როგორიც შვეიცარიაა. ბულინგში თქვენ, ალბათ, აგრესიასა და დისკრიმინაციას გულისხმობთ ეროვნების და რასის ნიადაგზე. რა თქმა უნდა, ასეთი რამ ხშირია, მაგრამ ბულინგის საფუძველი ათასნაირი შეიძლება იყოს. საერთოდ, დღევანდელი დასავლური სამყარო განიცდის ტრანზიციას ლიბერალური ღირებულებებიდან ღრმა კონსერვატიზმისკენ. ღრმა კონსერვატიზმი კი გაცილებით სელექციურია, ვიდრე ლიბერალიზმი. მსგავსი სელექციონიზმი იწვევს დისკრიმინაციული ტენდენციების აღორძინებას და ბულინგი უფრო ხშირდება. დღეს ჩვენ, სამწუხაროდ, ლიბერალური, განმანათლებლური პრინციპების გაკოტრების ხანაში ვცხოვრობთ. თუნდაც ევროპაში არჩევნების შედეგებს დააკვირდით და ნახავთ, რომ ეს ასეა.

შვეიცარიაც არ არის გამონაკლისი ამ პროცესებიდან. აქაური პოლიტიკური სისტემა ძალიან ცდილობს, რომ ბულინგი არ იყოს და გარკვეული წარმატებაც აქვს ამ სფეროში, მაგრამ არის ცალკეული შემთხვევები, რომლებიც ჩვენთვისაც, მშობლებისთვისაც, ცნობილია.

ვერ ვიტყვი, რომ ასეთი პრობლემები ჩვენს შვილს, მერის ხშირად ექმნება, მაგრამ არის ხალხი, რომელიც გაცილებით უფრო ცუდ დღეშია, ვიდრე ჩვენ. ასე რომ ვთქვათ, გნებავთ, კანის ფერის გამო. ჩვენ მაინც ევროპელებად ვითვლებით და ეს ნაკლებად პრობლემურად მიაჩნიათ ულტრამემარჯვენე ძალებს. უფრო შორი აზიიდან თუ ხარ, გაცილებით დიდი პრობლემაა ინტეგრაცია. რელიგიის საკითხიც მნიშვნელოვანია. ჩვენ ქრისტიანები ვართ – მართლმადიდებლები თუ კათოლიკეები, ამას იმდენად ყურადღება არ ექცევა, მაგრამ თუ მუსულმანია ადამიანი, უფრო მეტი დაბრკოლება ექმნება. როგორც უკვე ვთქვი, პოლიტიკური სისტემა ცდილობს, რომ ეს პრობლემები მოაგვაროს, მაგრამ მსგავსი პრობლემები ბოლომდე არსად არის მოგვარებული და, მათ შორის, არც შვეიცარიაში.

დღეს შვეიცარია მაინც უფრო დახურულია ემიგრანტებისთვის, ვიდრე, ვთქვათ, იტალია, საბერძნეთი, გერმანია…

მართალი გითხრათ, მე არა მაქვს ამ კუთხით დიდი გამოცდილება. გერმანიაში ძალიან ცოტა ხანს ვცხოვრობდი, იტალიაში და საბერძნეთში, როგორც ტურისტი, ისე დავდივარ.

მიგრაციის თვალსაზრისით, კრიზისული, კონფლიქტური რეგიონებიდან მომავალ ხალხთან დაკავშირებით თუ ამბობთ, ეს შვეიცარიას ძალიან არ უგრძნია, როგორც იგრძნო, ვთქვათ, გერმანიამ, ავსტრიამ… იტალია და საბერძნეთი, საფრანგეთი, ესპანეთი მტკივნეულად გრძნობენ ამ საკითხს ყოველდღე, გეოგრაფიული მდებარეობის გამო. თავის მხრივ, გერმანიას აქვს დიდი პასუხისმგებლობა, ის არის ევროკავშირის ლიდერი. ამიტომაც აიღო მერკელმა თავის თავზე მიგრანტების მიღება და, ვფიქრობ, ძალიან სწორი გადაწყვეტილებაც მიიღო.

შვეიცარიაში ეს აბსოლუტურად არ იგრძნობა. შვეიცარიული მიგრაციული სისტემა ძალიან მკაცრია. აქ ძალიან რთულია, თავშესაფარი მიიღო, პრინციპში, თითქმის შეუძლებელი. თავშესაფრის ძიების პროცესში შეიძლება ციხეშიც კი ჩასვან ადამიანი გარკვეული პერიოდით. ვის უნდა ციხეში ჯდომა მიგრანტობის გამო?! ამიტომაც ურჩევნიათ მიგრანტებს საფრანგეთში, იტალიაში წასვლა, ვიდრე შვეიცარიაში.

ბატონო სულხან, ქართული უნივერსიტეტებიდან თუ გქონიათ შემოთავაზება, რომ ლექციები წაგეკითხათ?

წარსულში – კი, მქონდა ლექციების კურსი ჟურნალისტებისთვის „ჯიპაში“ (GIPA). მაშინ ჯერ კიდევ სადოქტოროზე ვიყავი, როდესაც ქალბატონმა ნინო მახვილაძემ, რომელიც დღესაც „ჯიპაშია“, ლექციების კურსის ჩატარება შემომთავაზა მედიის ეკონომიკაში და წავიკითხე კომპაქტური, მოკლე კურსი ჟურნალისტებისთვის. ეს იყო და ეს, აკადემიური ინტერესი საქართველოდან არ ყოფილა.

რაც შეეხება თქვენს ბიზნესს – შეიძლება, რომ ის საქართველოს დაუკავშიროთ?

რაც უფრო პოსტინდუსტრიულია ქვეყანა, მით უფრო „აბსტრაქტულია“ მის მიერ წარმოებული პროდუქცია. აქედან გამომდინარე, შვეიცარიული, დასავლური ტექნოლოგიები ძალიან „აბსტრაქტული“, ალგორითმული გახდა. მარტივი მაგალითი რომ მოგიყვანოთ: აი, თქვენ გაქვთ ვებსაიტი, 90-იან წლებში გვქონდა გაზეთი, რომელიც ფიზიკური იყო, დღესაც არსებობს ბეჭდური გამოცემები, მაგრამ რაც უფრო ვვითარდებით, რაც უფრო წინ მიდის საზოგადოება, მით უფრო აბსტრაქტული, ელექტრონული ხდება საქმიანობა. ჩემი საქმიანობა არის იმდენად აბსტრაქტული, იმდენად დაშორებული იმას, რაც საქართველოში ითვლება ბიზნესის წარმოების სწორ მეთოდად, რომ დღეს მსგავსი საქმიანობა თითქმის შეუძლებელია საქართველოში. უპირველეს ყოვლისა, საქართველოში უნდა შეიქმნას ბიზნესის წარმოების თანამედროვე ინფრასტრუქტურა, მხოლოდ შემდეგ შეიძლება ალგორითმული ბიზნესის საქართველოში არსებობაზე რეალურად ლაპარაკი.

თანამედროვე ევროპული სახელმწიფოებისგან განსხვავებით, საქართველო დღეს არის ქვეყანა, რომელიც არის ძალიან კონკრეტული. ჩვენ გვინდა სოფლის მეურნეობის განვითარება და იქ ჩავდეთ ძალიან დიდი ფული. მსგავსი მიდგომა ეკონომიკური განვითარებისადმი არის ნორმალური ჩვენნაირი ქვეყნისთვის. ჩვენ ჯერ უნდა ვაწარმოოთ რაღაც, რასაც შეიძლება ხელი შევახოთ, რაც შეიძლება გავსინჯოთ, დავინახოთ. მარტივად რომ ვთქვათ, ჯერ საჭმელი უნდა გვქონდეს და მერე ვიფიქროთ რაღაც უფრო მეტზე. შვეიცარიაში საჭმელი, ხელშესახები პროდუქტი, აღარ არის პრიორიტეტი. ის, უბრალოდ, არის და მისი არსებობა არავის უკვირს. ამ ეტაპზე  შვეიცარიაში ინოვაციური ტექნოლოგიების განვითარებაა პრიორიტეტი, იქ იდება სახელმწიფოსა და საზოგადოების დიდი რესურსი. ამ მხრივ საქართველოსა და შვეიცარიას შორის ძალიან დიდი განსხვავებაა განვითარების დონით. თუ ჩვენ სოფლის მეურნეობა არ განვავითარეთ, რა თქმა უნდა, რთულია ტექნოლოგიებზე საუბარი. თუ საჭმელი არ მაქვს, რანაირად ვილაპარაკებ ტექნოლოგიებზე?! იგივე არის უნივერსიტეტშიც… დღეს საქართველოში დიდ მონაცემთა ანალიზიც შეუძლებელია, ინფრასტრუქტურა არ არსებობს – ანუ გამოდის, რომ ისეთ რაღაცას ასწავლი სტუდენტს, რისი გაკეთებაც მერე მას არ შეუძლია, ან რის გასაკეთებლადაც ის შემდეგ ქვეყნიდან უნდა გავიდეს.

შვეიცარიაში სოფლის მეურნეობაც განვითარებულია, აწყობილი სისტემაა…

რა თქმა უნდა. ისე არ უნდა გავიგოთ, რომ აქ ინდუსტრიული საკითხები აღარავის აინტერესებს. უბრალოდ, მსგავსი პრობლემები ამ ქვეყანას უკვე მოგვარებული აქვს. შვეიცარიისთვის ინდუსტრიული წარმოება აღარ არის პრობლემური. ამ ქვეყანას სხვა საზრუნავი აქვს. მისთვის თავის ტკივილი არის ახალი ტექნოლოგიები – მაგალითად, როგორ განვკურნოთ უკურნებელი სენი – ამაზე ფიქრობს მედიცინა და მეცნიერება და არა იმაზე, თუ როგორ მოვიყვანოთ საკმაო რაოდენობის სტაფილო – ეს ამბავი უკვე კარგა ხნის გარკვეულია.

ხოლო ჩემი, როგორც საქართველოში საქმის მწარმოებლის, კონცენტრაცია არის იმაზე, თუ როგორ მოვაგვარო ის პრობლემები, რომლებიც ევროპაში დიდი ხანია უკვე მოგვარებულია. თუკი ჩვენი ქვეყნის საბჭოთა და პოსტსაბჭოთა ისტორიას დავაკვირდებით, სულაც არ არის გასაკვირი, რომ ასეთი პრობლემები გვაქვს. სამწუხარო ის არის, რომ უკვე თითქმის 30 წელია ვცდილობთ ამ პრობლემების მოგვარებას, მაგრამ მაინც ვერ წავიწიეთ საფუძვლიანად წინ.

ვფიქრობ, რომ ტექნოლოგიებზეც უნდა ვიფიქროთ, იმიტომ, რომ შესაბამისი ადამიანური რესურსი და ინტელექტი არსებობს საქართველოში…

საქართველოში არის ძალიან ჭკვიანი, განათლებული ხალხი, მეცნიერები და საქართველო მათ ვერ ინარჩუნებს. ისინი მიდიან, საქართველოს ტოვებენ, ჩემსავით… ჩემზე გაცილებით ჭკვიანი მეცნიერები არიან და საქართველოში ვერ რჩებიან, ისევ იმიტომ, რომ რესურსი არა აქვს ქვეყანას, რომ მათ მხარი დაუჭიროს ინფრასტრუქტურულად, შეუქმნას ის პირობები, რომლებიც მათთვის მისაღები იქნება. ეს არის არა მარტო საქართველოს, არამედ ყველა განვითარებადი ქვეყნის პრობლემა.

ჩემი აზრით, სოფლის მეურნეობაზე გაცილებით მნიშვნელოვანი იქნებოდა განათლების სისტემაში  ინვესტიციები. პირველად უნდა ვიზრუნოთ იმაზე, რომ შევქმნათ ინფრასტრუქტურა, რომელიც შემდეგ შექმნის ტექნოლოგიებს. ინფრასტრუქტურის შესაქმნელად პირველად განათლებული ხალხის „ბანკია“ შესაქმნელი. განათლებული ხალხისთვის შესაბამისი საგანმანათლებლო სისტემაა საჭირო და ასე შემდეგ. დღეს მსგავსი სისტემა საქართველოს არ აქვს. ვერც სტრატეგიას ვხედავ ამ სისტემის შესაქმნელად.

მომავალში რას აპირებთ, როგორია თქვენი გეგმა, ცხადია, საქართველოსთან დაკავშირებითაც, დაბრუნდებით?.. ან შორეულ მომავალში?

ძალიან რთული კითხვაა ჩემთვის. რომ გაიგოთ ჩემი მიდგომა ამ საკითხისადმი, მაშინ უნდა გაიხსენოთ ვაჟა-ფშაველას „კოსმოპოლიტიზმი და პატრიოტიზმი“. იქ არის გადმოცემული, როგორ ვგრძნობ თავს. საერთოდ, ვაჟა, კაცი ფშავიდან, მთელი თავისი შემოქმედებით ევროპული განმანათლებლური მოძრაობის ნაწილია. თავისი ამ პატარა სტატიით იგი შესანიშნავად გვიხსნის, რომ შეუძლებელია იყო ნამდვილი პატრიოტი ისე, რომ არ გიყვარდეს დანარჩენი კაცობრიობა და რომ შეუძლებელია გიყვარდეს კაცობრიობა, თუ შენს ფესვებს დაივიწყებ.

მე ვგრძნობ თავს საქართველოს პატრიოტად და, ამავე დროს, მე ვგრძნობ თავს გლობალურ მოქალაქედ. ძალიან მტკივნეულად აღვიქვამ იმ პროცესებს, რომლებიც დღეს მიმდინარეობს და რომლებსაც ინტერვიუს დროს უკვე შევეხე. ჩემი აზრით, კაცობრიობის მომავალი გლობალურ ინტეგრაციასა და თანამშრომლობაშია. დღეს ინტეგრაციის პროცესები აღარ მოსწონს საზოგადოების ძალიან დიდ ნაწილს. საქართველოშიც უაღრესად პოპულარულია ჩემთვის სრულიად მიუღებელი ულტრაკონსერვატიული შეხედულებები. შეხედულებები, რომლებიც ეწინააღმდეგება, გნებავთ, ილიას ან ვაჟას მემკვიდრეობას.

საზოგადოების იმ ნაწილს, რომელიც მეტი და მეტი იზოლაციისკენ მიილტვის, აქვს თავისი მიზეზები, იყვნენ უკმაყოფილო. ისინი თვლიან, რომ მსგავსმა ინტეგრაციულმა პროცესებმა გამოიწვია მათი მარგინალიზაცია. აი, უცხოელები ეუფლებიან ყველაფერს – გაიგებთ ამერიკაშიც და საქართველოშიც. თუკი პროცესებს დავაკვირდებით, ვნახავთ, რომ უცხოელების დანაშაული იმაში, რაც ჩვენ გვტკივა, თითქმის არარსებულია. როგორც ყოველთვის და ყველა დროს, საზოგადოებას განტევების ვაცი სჭირდება და, აბა, გამოვიცნოთ, ვინ არის ყველაზე იოლად დასაჩაგრი?!

ჩემთვის გაუგებარია, როგორ შეიძლება ამბობდე, რომ შენი სათაყვანოა ვაჟა და მერე გაიძახოდე, რომ უცხო ცუდია. ანდა გქონდეს სამაგალითოდ ებრაელი ერის ჩაგვრისა და ტანჯვის წარმოუდგენლად მძიმე გამოცდილება და მერე ამბობდე, რომ უცხო ანგრევს ყველაფერს. ხომ უკვე მრავალჯერ ვნახეთ, სადამდე მივყავართ მსგავს აზროვნებას?

ჩემთვის შვეიცარიაში ყოფნა არის კოსმოპოლიტიზმის აქტი. მე ვარ ნაწილი გლობალური საზოგადოებისა და ჩემი წვლილი შემაქვს ამ საზოგადოების განვითარებისთვის იქიდან, საიდანაც ეს ჩემთვის ყველაზე მოსახერხებელია ამ ეტაპზე. დარწმუნებული ვარ, რომ ჩვენნაირი მიგრანტები ამდიდრებენ იმ ქვეყნის კულტურასა და ეკონომიკას, სადაც ცხოვრობენ. ჩვენ ჩვენი წვლილი შეგვაქვს ამ ლოკალური საზოგადოების კიდევ უფრო განვითარებაში. ამავე დროს, ჩვენ ჩვენი წვლილი შეგვაქვს გლობალური საზოგადოების წინსვლაში.

დღეს საქართველოსთვის გაკეთებული საქმე კი არის პატრიოტიზმის აქტი. მე თუ დავკარგე კავშირი იმ ქვეყანასთან, რომელმაც გამზარდა და იმად მაქცია, რაც ვარ, მაშინ ყველაფერი ფუჭი იქნება. ასეთი გაგებით ცნება „მიგრანტი“ ძალიან შეფარდებითი ხდება. მე დარწმუნებული ვარ, რომ ადრე თუ გვიან, კაცობრიობა მივა იმ დონემდე, როდესაც პატრიოტიზმი და კოსმოპოლიტიზმი ერთმანეთის განუყოფელი ნაწილია და არა – გამომრიცხავი, როდესაც მიგრაციული პროცესები კულტურული, განმანათლებლური, ეკონომიკური გამდიდრების საფუძველია და არა – ურთიერთსიძულვილისა. მე თავს ამ პოზიტიური მიმდინარეობის მონაწილედ ვთვლი.

ამ შეხედულებიდან გამომდინარე, მე საქართველოსგან მოწყვეტილად არ ვგრძნობ თავს. ვცდილობ, ჩემი წვლილი შევიტანო ქვეყნის განვითარებაში როგორც და რამდენადაც შემიძლია. ამიტომ, მე ვრჩები საქართველოს პატრიოტად. ნებისმიერ დროს, როდესაც შესაძლებლობა მეძლევა, სიამოვნებით ჩამოვდივარ საქართველოში, სიამოვნებით ვემსახურები საქართველოს ინტერესებს და ვარ საქართველოს მოქალაქე.

ხშირად მეუბნებიან ჩემი მეგობრები: „არ გინდა შვეიცარიული პასპორტი?“ – ეს კითხვა ძალიან მიკვირს. თაობები ჩემზე უკეთესი ქართველებისა ეწირებოდნენ იმას, რომ ჩვენ დღეს ეს შინდისფერი პასპორტი გვქონოდა. მამაჩემი ეწირებოდა იმას, რომ მე ეს პასპორტი მქონოდა და თქვენ ახლა მეკითხებით, რომ ჩემი რაღაცა ცოტა მეტი კომფორტისთვის ამ პასპორტზე უარი უნდა ვთქვა?!

თქვენი სიტყვები რომ ლიტონი არ არის, ამის დასტურია პროექტი, რომლის განხორციელებაც დაიწყეთ და რომელიც, ვფიქრობ, ძალიან სჭირდება ჩვენს საზოგადოებას: ელექტრონული გამოცემა „ქართული კულტურა“ თქვენი  სახელოვანი მამის – თეიმურაზ მეტრეველის ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი პროექტის, ასე ვთქვათ, ახალი სიცოცხლეა…

პრეზენტაციაზეც აღვნიშნე, რომ ჟურნალი „ქართული კულტურა“ მამაჩემისთვის (ცნობილი ჟურნალისტი, რედაქტორი და საზოგადო მოღვაწე თემურ მეტრეველი – რედ.)  მთავარი პროექტი იყო. მისთვის იყო მთავარი, თორემ ასევე რამდენიმე მნიშვნელოვანი დიდი პროექტი აქვს შექმნილი. მამაჩემმა სამჯერ სცადა თავად ამ პროექტის განხორციელება: პირველად 90-იანი წლების დასაწყისში გაზეთი „ქართული კულტურა“ „კულტურის ფონდთან“ ერთად გამოდიოდა. ინოვაციური გაზეთი იყო. სამწუხაროდ, მაშინ მას კოლოსალური წარმატება არ ჰქონია. შემდეგ ყოველდღიური გამოცემა – „დილის გაზეთი“ იყო მისი ერთ-ერთი მთავარი პროექტი. ამის  შემდეგ – „მოქალაქე“, შემდეგ კი – „ახალი ეპოქა“. „ახალ ეპოქამდე“ ისევ დაუბრუნდა და ისევ სცადა „ქართული კულტურის“ განახლება. სწორედ მაშინ შეიქმნა ძალიან კარგი გუნდი. მომდევნო, უფრო დიდი პროექტი იყო „ახალი ეპოქა“. ამ დროს ის მაინც აგრძელებდა დედაჩემთან, ლია მეტრეველთან და კულტურის უნივერსიტეტთან ერთად „ქართული კულტურის“ გამოცემას, როგორც დამატებით პროექტს. მამაჩემის ავადმყოფობისა და გარდაცვალების შემდეგ კი ეს პროექტი შეწყდა.

„თეიმურაზ მეტრეველის ფონდმა“, რომელიც თქვენ დააარსეთ, როგორც ვიცი, რამდენიმე პროექტი უკვე განახორციელა…

დიახ, ფონდი ახორციელებდა მოკლევადიან პროექტებს, ახლა კი გადავწყვიტეთ პერმანენტული პროექტის შექმნა, როგორიც არის „ქართული კულტურა“. თან, რადგანაც თეიმურაზ მეტრეველის ფონდია, ისევ „ქართული კულტურა“ იქნებოდა მისთვის ყველაზე საინტერესო პროექტი. ეს არ ნიშნავს, რომ „თეიმურაზ მეტრეველის ფონდი“ მარტო ამ პროექტს განახორციელებს, მაგრამ ეს იქნება დიდხნიანი და, იმედია, წარმატებული საქმიანობაც…

როდესაც მამაჩემი გაზეთს გამოსცემდა, ის ყოველთვის ინოვაციური იყო, რაღაც სიახლე მოჰქონდა… ზოგიერთმა ადამიანმა მითხრა, ხომ არ ჯობდა, რომ ისევ ბეჭდური ვერსია გაგვეკეთებინა, მაგრამ, სიმართლე გითხრათ, მე ვერ ვხედავ ბეჭდურის მომავალს ვერსად მსოფლიოში. ჩვენ გვინდა, რომ „ქართული კულტურა“ იყოს თანამედროვე პროექტი, რომელიც წვლილს შეიტანს იმის შევსებაში, რაც ქართულ საზოგადოებას აკლია. ყველაზე მეტად რა აკლია ქართულ საზოგადოებას დღეს? სიახლე არ აკლია, არც ლექსი აკლია, არც წიგნი, საბედნიეროდ. ჩვენ გვაკლია ამ ყველაფრის ანალიტიკური დისკურსი. სწორედ ეს არის იდეა – „ქართული კულტურის“ სტატიები იყოს გრძელი საკითხავი, დიდხნიანი და რთული საკითხავი ანუ იყოს ანალიტიკური. ჩვენი სტატიების წასაკითხად დრო უნდა გამონახოს ადამიანმა. იგი უნდა დაჯდეს, აირჩიოს ის თემა, რომელიც აინტერესებს და წაიკითხოს შესაბამისი ანალიზი… მაგ., ერთ-ერთი სტატია, რომელიც გამოქვეყნდა, არის „ქართული ლიტერატურის 30 წელი“ – გიორგი ლობჟანიძის ვრცელ სტატიაში გაანალიზებულია საქართველოს დამოუკიდებლობის 30 წლის განმავლობაში რა მოხდა კულტურაში და ეს პროცესი მიმოხილულია ძალიან ღრმად… არის სხვა აქტუალური თემები. თემები, რომლებსაც ჩვენ ვეხებით, ჯერ არ არის გაანალიზებული თანამედროვე ქართულ საზოგადოებაში ისე, როგორც საჭიროა. ეს გრძელი საკითხავები განკუთვნილია ღრმა დაფიქრებისთვის, ღრმა აზროვნებისთვის…

თანამედროვე საზოგადოებაში ყველაფერი ძალიან სწრაფად ხდება. სწრაფ პროცესებს აქვთ უპირატესობები და ნაკლოვანებებიც. ჩემთვის მთავარი პრობლემა არის ის, რომ დაფიქრების დრო აღარ გვრჩება. ეს გლობალური პრობლემაა. გვინდა თუ არ გვინდა, საქართველო თითქმის ყველა გლობალური პროცესის ნაწილია. ანუ პრობლემა, რომელზეც ახლა ვლაპარაკობ, საქართველოშიც აქტუალურია. ჩვენ ძალიან ბევრ მოვლენაზე გვაქვს ჩვენი აზრი, მაგრამ არ ვფიქრობთ, არ ვაანალიზებთ, რატომ გვაქვს ეს აზრი; თანამედროვე ცხოვრება არ გვიტოვებს საშუალებას, ყველაფერი გავაანალიზოთ ღრმად. განახლებული „ქართული კულტურით“ სწორედ ამგვარ ტრენდს გვინდა დავუპირისპირდეთ.

ვცდილობთ, მოვიზიდოთ ექსპერტები, 1997-98  წლებში „ქართული კულტურის“ მთავარი ჯგუფი – ოთხი ჟურნალისტი ისევ დაგვიბრუნდა; არიან ახალგაზრდა ექსპერტებიც, ძველი თაობის ძალიან კარგი მწერლებიც, ძალიან ცნობილი ექსპერტები, როგორებიც არიან, მაგ., გიორგი ლობჟანიძე, ლევან ბერძენიშვილი… ანუ ავტორთა მხრივ ახალგაზრდების, ძველი ჯგუფის და გამოცდილი ექსპერტების „ნარევი“ გვექნება.

როგორც ვიცი, რედაქტორი ლია მეტრეველია…

ჩემთვის ბევრი ქართული კულტურული მოვლენა სიახლეა. შორიდან ვუყურებ ბევრ ამბავს და მაინტერესებს, რა ხდება ახალი. ლია მეტრეველმა ძალიან კარგად იცის ქართული კულტურა. როგორც გითხარით, თემურ მეტრეველი რომ „ახალ ეპოქაში“ წავიდა, ლია მეტრეველი იყო „ქართული კულტურის“ რედაქტორი. მასზე უკეთეს რედაქტორს ვერ ვიპოვიდით, ამიტომ ის არის ყოველდღიური პროცესების მმართველი, კულტურული პროცესების თვალის მადევნებელი საქართველოში. ცხადია, რომ მას ჩავაბარეთ რედაქტორობა და, ვფიქრობ, ძალიან სწორი გადაწყვეტილებაა.

მე კარგად ვიცნობდი თემურ მეტრეველს და არ შემიძლია, არ აღვნიშნო მისი დიდი ღვაწლი ქართული საზოგადოების წინაშე – ყველა გამოცემა, რომელსაც იგი უდგა სათავეში, ნამდვილად იყო დიდი პასუხისმგებლობით, საქმის ცოდნით, ქვეყნის სიყვარულით და საზოგადოების განვითარებისთვის ზრუნვით გაკეთებული, თანაც ყოველთვის სიახლის შემცველი. თემურ მეტრეველთან უბრალო ურთიერთობაც კი ბედნიერება იყო, არამც თუ პროფესიული და ვფიქრობ, ის ნამდვილად მოხარული იქნებოდა, რომ მის „მთავარ პროექტს“ ასეთი გაგრძელება მიეცა.

წარმატებას გისურვებთ, ბატონო სულხან, და მკითხველს კი ვეტყვი, რომ „ქართული კულტურის“ ძალიან საინტერესო, დამაფიქრებელ, ღრმა ანალიტიკურ სტატიებს შეუძლია გაეცნოს შემდეგ მისამართზე: www.geculture.com

ესაუბრა ნინო ლურსმანაშვილი