უამრავი სულისგამყინავი მითი პრაღის „გიჟების სასაფლაოს“ შესახებ

ფილმ „ამადეუსში“ ნაჩვენები სასაფლაოს შემზარავი სცენა აქ გადაიღეს; გავრილო პრინციპი, რომლის სახელსაც პირველი მსოფლიო ომის დაწყება უკავშირდება, შესაძლოა, თავდაპირველად აქ იყო დასაფლავებული; გასაიდუმლოებული ვიზიტით, აქ მარგარეტ ტეტჩერიც იმყოფებოდა, როდესაც ის დიდი ბრიტანეთის პრემიერ-მინისტრი იყო…

პრაღის გარეუბანში არსებული, მიგდებული „მთვარეულების სასაფლაო“ ჩეხეთის დედაქალაქის ყველაზე უცნაურ ღირსშესანიშნაობად იქცა, რომელიც მოჩვენებებზე მონადირეებს, სკანდალების მაძიებლებს, სატანისტებს და სხვა არც თუ ისე სასიამოვნო სტუმრებს იზიდავს. მათ, სავარაუდოდ, „ევროპის ყველაზე საშინელი სასაფლაოს“ ენერგეტიკა ხიბლავთ. ბოჰნიცეს უზარმაზარი ფსიქიატრიული საავადმყოფოს სასაფლაოზე დაახლოებით 4 200 ადამიანი განისვენებს, რომელთაგან ბევრს საფლავის ქვა არ ადევს. „ეს სხვა ტიპის სასაფლაოა“, – ამბობს ყოფილი მეხანძრე და პრაღის ამ რაიონის მერის მოადგილე, ირჟი ვიტეკი, რომელიც სასაფლაოს ფაქტობრივ მომვლელად იქცა.

„სასაფლაოზე განისვენებენ როგორც ჩვეულებრივი ფსიქიატრიული პაციენტები – შიზოფრენიკები, ალკოჰოლიკები და ნარკომანები, ასევე ადამიანები, რომლებთან შეხვედრასაც ნამდვილად არ ისურვებდით – ხანძრების გამჩენები, პედოფილები, მკვლელები“, – განუცხადა მან „ფრანს პრესს“. ვიტეკის თქმით, ბოსნიელი სერბი სტუდენტი გავრილო პრინციპი, რომელმაც 1914 წელს სარაევოში ერცჰერცოგ ფრანც ფერდინანდს და მის ცოლს ესროლა და ამით მსოფლიო ომის პროვოცირება მოახდინა, შესაძლოა, თავდაპირველად აქ დაკრძალეს, ვიდრე საკუთარ სამშობლოში ჰპოვებდა სამუდამო განსასვენებელს. პრაღის ჩრდილოეთით, ტერეზიენშტადტის ციხესიმაგრეში, პრინციპი ერთადერთი პატიმარი იყო. მისი გარდაცვალებიდან სამი დღის შემდეგ, ციხის მცველების მეთვალყურეობის ქვეშ, სასაფლაოზე დაკრძალვის გასაიდუმლოებული ცერემონია ჩატარდა. ვიტეკის თქმით, მიყრუებული სასაფლაო იდეალური ადგილი იქნებოდა პრინციპის დასასაფლავებლად: „სხვაგან სად შეიძლებოდა, რომ ავსტრიას ყველაზე საშინელი დამნაშავე დაემარხა?”

მოცარტის სამარხი

პირველი მიცვალებული, რომელიც ბოჰნიცეში დაკრძალეს, 11 წლის ბიჭი იყო. ის 1909 წლის სექტემბერში, ტუბერკულოზით გარდაიცვალა. იმ დროს საავადმყოფო ყველაზე დიდი კლინიკა იყო ავსტრია-უნგრეთის იმპერიაში, მას ასევე ეკუთვნოდა დიდი სოფელი თავისი ეკლესიით, სამრეცხაოთი და საცხობით. „პაციენტები მინდვრებში და სახელოსნოებში მუშაობდნენ, ზოგს კი ბოსტნეული მოჰყავდა“, – განუცხადა „ფრანს პრესს“ საავადმყოფოს პრეს-მდივანმა, ალზბეტა რემროვამ. როდესაც პირველი მსოფლიო ომი დაიწყო, ამ სასაფლაოზე ის ავსტრიელი ავსტრიელი ჯარისკაცებიც დამარხეს, რომლებიც ფსიქიკური დაავადებების გამო იყვნენ ჰოსპიტალიზებულნი, აქვე დაასაფლავეს იტალიელი ფსიქიატრიული პაციენტები, რომლებიც პრაღაში იყვნენ ევაკუირებულები.

„უმეტესობა ტიფის ეპიდემიის დროს, 1916-1918 წლებში გარდაიცვალა“, – ამბობს ვიტეკი. სასაფლაო 1951 წელს დაიხურა. ის, ექვსი ათწლეულის განმავლობაში, კრიმინალების ხელში იყო ჩავარდნილი, მისი სამლოცველო კი დროს და სუროს დანებდა. მისმა შემზარავმა ატმოსფერომ მიიზიდა რეჟისორი მილოშ ფორმანი, რომელმაც აქ დაკრძალვის სულისშემძვრელი სცენები გადაიღო 1984 წელს „ოსკარით“ დაჯილდოვებული თავისი ფილმისთვის „ამადეუსი“. ამ სცენებში ნაჩვენებია ღარიბებისთვის განკუთვნილ საფლავში ჩაგდებული დიდი კომპოზიტორი მოცარტი, რომლის სხეული კირით არის დაფარული.

ტეტჩერის პილოტი

ვიტეკი ჰყვება, რომ 1990 წელს ბრიტანეთის პრემიერ-მინისტრი მარგარეტ ტეტჩერი თითქოს საიდუმლო ვიზიტით მივიდა სასაფლაოზე, რათა მეორე მსოფლიო ომის ბოლოს ჩამოგდებული ბრიტანელი მფრინავის ნეშტი სამშობლოში გადაესვენებინა. ვიტეკის თქმით, არავინ იცოდა, სად იყო მისი საფლავი, სანამ აქაურმა მაწანწალამ ერთი ყუთი რომის სანაცვლოდ არ აჩვენა. წლების განმავლობაში სასაფლაო ბნელი ფანტაზიების ცენტრად იქცა. ეს იყო ადგილი, რომლითაც ადგილობრივი ახალგაზრდები ერთმანეთის დაშინებას და საკუთარი სიმტკიცის გამოცდას ცდილობდნენ. განსაკუთრებით გამორჩეული იყო მისი სამხრეთ-დასავლეთი კუთხე, რომელიც კრიმინალებს ჰქონდათ დასაკუთრებული. ზოგი ამბობს, რომ იქ უფრო ცივა, ვიდრე სასაფლაოს დანარჩენ ნაწილში – ამას უარყოფით ენერგიას აბრალებენ. ვიტეკი ამაზე იცინის.

„ურწმუნოებს კუბოებში კი არა, არამედ კირით დამუშავებულ ტომრებში მარხავდნენ. სწორედ ეს გამაგრებული კირი ქმნის სიცივეს“, – ამბობს ის. გასული საუკუნის 80-იან წლებში პოლიციამ სასაფლაოზე სატანისტური რიტუალი გამოავლინა. უფრო პრაგმატული ადგილობრივი მოსახლეობა მას ნაგავსაყრელად იყენებდა, რომლაც ირჟი ვიტეკმა 2011 წელს, ძაღლის გასეირნებისას მიაგნო. „ის ადგილი ძველი მაცივრებით, სარეცხი მანქანებით, დივნებით და ნაგვით იყო სავსე. მის გაწმენდას შევუდექი“, – ამბობს ვიტეკი.

მან თანდათანობით დაიწყო სასაფლაოზე ექსკურსიების ორგანიზება, მუშაობს წიგნზე და ადგილობრივი სამლოცველოსა და მემორიალის განახლებას გეგმავს. „როგორც მეხანძრემ, 15 წელი ცოცხლების გადარჩენას შევალიე, ბოლო 12 წელი კი დაღუპულების შველას ვცდილობ“.