როგორ და რატომ გამოიგონა კაცობრიობამ იმედი

თანამედროვე საზოგადოების ყოფა ბოლო დროს დიდმა გაურკვევლობამ მოიცვა. ახალი კორონავირუსის პანდემიამ და მისმა შედეგებმა თითოეული ჩვენგანის გეგმები რადიკალურად შეცვალა და სამომავლო პროგნოზის გაკეთება, ფაქტობრივად, შეუძლებელი გახადა. შესაბამისად, დღეს საკმაოდ ხშირად ვამბობთ და გვესმის სიტყვას „იმედი“. ეს არის ის, რაც კაცობრიობას ანუგეშებს. იმედს ებღაუჭება თითოეული ჩვენგანი, მიუხედავად იმისა, რომ მას ხშირად ვკარგავთ, თუმცა საბოლოოდ მაინც ვპოულობთ.

როდის და რატომ დასჭირდა ადამიანს იმედი?

უძველესი მითი, რომელიც იმედთან არის დაკავშირებული, მისი ბუნების ორმაგ თავისებურებასა და გაურკვევლობას მოიცავს. იმედი მძიმე შრომასთან, ავადმყოფობასა და სიბერესთან ერთად პანდორას ყუთში იყო მოთავსებული. თავად პანდორა კი უბედურებების შემცველ ჭურჭელთან ერთად ზევსმა ადამიანებს სასჯელის სახით გამოუგზავნა. ამის მიზეზი იყო ის, რომ მათ პრომეთესგან ცეცხლი თავიანთ განკარგულებაში გადაეცათ. პანდორამ ყუთი გახსნა და გაათავისუფლა ყველა უბედურება, თუმცა მხოლოდ ერთი მათგანი – იმედი, ზევსის მითითებით, შიგნით დატოვა. ნიშნავს თუ არა ეს იმას, რომ იმედიც ერთგვარი სასჯელია? თუ  შეიძლება ვიფიქროთ, რომ ის კარგი რამ არის, რადგან ღმერთებმა იმედი სხვა უბედურებებისგან გააცალკევეს?

არც ერთი და არც მეორე. ანტიკურ ხანაში იმედს ის დატვირთვა ჯერ კიდევ არ ჰქონდა, რასაც დღეს მასში ვხედავთ. ჰესიოდე თავის პოემაში „სამუშაოები და დღეები“ პანდორას მითის ერთ-ერთ ვერსიას ჰყვება. მისი აზრით, იმედი ადამიანის ცუდი მრჩეველია. ჰესიოდეს განმარტებით, „ცარიელი იმედით“ ადამიანი თავს იმშვიდებს, დუნდება და მუშაობის ნაცვლად დროს გართობასა და თრობაში ხარჯავს.

მეორე მხრივ, იმედი უბრალოდ ცხოვრებისეული ფაქტია. ის გარდაუვალია. ადამიანმა უნდა იმუშაოს, მოსავლის აღების იმედით ხორბალი დათესოს, აღების გარანტია კი მას არასდროს აქვს. მან არ იცის, რა მოხდება მომავალში. ასეთ სიტუაციაში კი იმედი გამოსადეგი რამ არის.

ბოლოს და ბოლოს, იმედი კარგია თუ ცუდი?

იმედის გაგება, როგორც რაღაც ნამდვილად ცუდის, ან პირიქით, რეალურად კარგის, მოგვიანებით გაჩნდა. სტოიციზმში იმედის საპირისპიროა შიში, თუმცა სტოიკოსებისთვის არც შიში და არც იმედი კარგს არაფერს ნიშნავდა. ფილოსოფიის ამ მიმდინარეობის წარმომადგენეთა აზრით, შიშსა და იმედს ადამიანი წარსულში ან მომავალში გადაჰყავს და ხელს უშლის მთავარ საკითხს – აქცენტი აწმყოზე გაკეთდეს. „იმედისა და შიშის მთავარი მიზეზი არის აწმყოსთან ადაპტირების უუნარობა და ჩვენი ჩვევა, რომ აზრები გაცილებით წინ გავგზავნოთ“, – წერს სენეკა. „მხეცები მხოლოდ საფრთხის დანახვაზე გარბიან და ამის შემდეგ მათ შიშის განცდა აღარ აქვთ. ჩვენ კი გვტანჯავს როგორც მომავალი, ისე წარსული“ (სენეკა, წერილი V).

ქრისტიანული გაგებით, იმედის საპირისპიროა სასოწარკვეთა. იმედს ადამიანი აწმყოს მიღმა სამყაროში გადაჰყავს, მიუთითებს სხვა, უკეთესი სამყაროს შესაძლებლობებზე, სასოწარკვეთა კი ამ წარმოდგენას ხელს უშლის, ამიტომ ის ცოდვად ითვლება. ეს იმას ნიშნავს, რომ ქრისტიანისთვის აწმყოს მიღმა სამყაროზე ფიქრი, სტოიკოსისგან განსხვავებით, კარგია, უფრო მეტიც – აუცილებელიც კი. პავლე მოციქული ამბობს: „იმედი, როდესაც მას ხედავ, იმედი არ არის; მაგრამ როდესაც ჩვენ იმის იმედი გვაქვს, რასაც ვერ ვხედავთ, მაშინ მოთმინებით ველოდებით“ (რომ. 8: 24-25).

იმედის წყალობით ადამიანს უხილავის წვდომის შესაძლებლობა აქვს. ქრისტიანობა ქმნის პერსპექტივას. ის ხილულიდან უხილავი სამყაროსკენ გზას ხატავს. ამ სხვა  შესაძლო სამყაროს აღქმა კი იმედის თანმდევი სათნოებებით – რწმენითა და სიყვარულით არის შესაძლებელი. ეს  სანავიგაციო სისტემას ჰგავს: თქვენ უნდა დატოვოთ სასოწარკვეთის ზონა და რაღაც უკეთესისკენ სწრაფვა დაიწყოთ.

მეოცე საუკუნის ერთ-ერთი ცნობილი მოაზროვნე გაბრიელ მარსელი თითქმის დარწმუნებული იყო, რომ „იმედი სულისთვის იგივეა, რაც სუნთქვა – სხეულისთვის”. სადაც იმედი არ არის, სული ქრება და ის სხვა არაფერია, თუ არა ფუნქცია – წერდა მარსელი. ის თვლიდა, რომ იმედი საშუალებას გვაძლევს,  ჩვენს რაციონალურ საუკუნეში თავი დავაღწიოთ თანდაყოლილ სურვილს, რომ ყველაფერში თანამედროვე ტექნოლოგიების დახმარებით მიღწეული წარმატება დავინახოთ.

მეოცე საუკუნის განმავლობაში იმედის ქრისტიანული ხედვის გადასინჯვისა და შეცვლის არაერთი მცდელობა იყო. მაგალთად, ალბერ კამიუმ ეს საკითხი რადიკალურად გადაწყვიტა. „სიზიფეს მითში“ ის ცდილობდა ეჩვენებინა, რომ ცხოვრების აბსურდულობის გაცნობიერება და უკეთესი მომავლის იმედის შეუძლებლობა იწვევს არა სასოწარკვეთას, არამედ თავისუფლებას.

გერმანელმა ფილოსოფოსმა ერნსტ ბლოხმა, რომელიც გაბრიელ მარსელის სულიერი მოწინააღმდეგე იყო, თავის სამტომეულში „იმედის პრინციპი“ პერსპექტიული აზროვნება სულიერი ძიების სფეროდან სოციალურ კონტექსტში გადაიტანა. ბლოხისთვის იმედი არის კოლექტიური და არა – ინდივიდუალური ფენომენი. ის არა ღმერთის, არამედ გონებრივი და ტექნოლოგიური შესაძლებლობების რწმენასთან არის დაკავშირებული, რასაც დედამიწაზე უფრო სამართლიანი მომავლის შექმნა შეუძლია. სწორედ ამისკენ სწრაფვა არის ბლოხისთვის იმედი.

imedinews.ge