„სიცოცხლე სიცოცხლის შემდეგ“ – ფრაგმენტები რეიმონდ მოუდის წიგნიდან

სხეულის გარდაცვალების შემდეგ სიცოცხლის გაგრძელების ფენომენის შესწავლას ამერიკელმა ფსიქოლოგმა და ექიმმა, მეცნიერმა და მკვლევარმა რეიმონდ მოუდიმ (RAYMOND MOODY) თითქმის მთელი თავისი შეგნებული ცხოვრება მიუძღვნა. 

გამოუსწორებელი სკეპტიკოსები და ათეისტებიც კი ვერ შეძლებენ თქვან, რომ ამ წიგნში აღწერილი ამბები ყველაფერი გამოგონილია, რადგან მისი ავტორი ათწლეულების განმავლობაში აგროვებდა მონაცემებს და იკვლევდა ამ თემას რეალური ფაქტების საფუძველზე. მის მიერ დაახლოებით ოცდაათი წლის წინ დაწერილმა წიგნმა “Life After Life” („სიცოცხლე სიცოცხლის შემდეგ“) ფუნდამენტურად შეცვალა ჩვენი გაგება იმისა, თუ რა არის სიკვდილი. დოქტორ მოუდის კვლევები მთელ მსოფლიოში გავრცელდა და დიდწილად შეუწყო ხელი თანამედროვე იდეების ჩამოყალიბებას იმის შესახებ, თუ რას განიცდის ადამიანი სიკვდილის შემდეგ.

წიგნის წინასიტყვაობა

მე განსაკუთრებული პატივი მხვდა წილად, წამეკითხა დოქტორ მოუდის წიგნი მის გამოქვეყნებამდე. აღფრთოვანებული ვარ ამ ახალგაზრდა მეცნიერის გამბედაობით, რომელმაც მსგავსი მიმართულება აირჩია თავისი მუშაობისთვის და, ამავე დროს, კვლევის ეს სფერო ფართო საზოგადოებისთვის ხელმისაწვდომი გახადა.

მას შემდეგ, რაც მუშაობა დავიწყე უიმედო პაციენტებთან (უკვე 20 წელზე მეტი ხანია), სიკვდილის ფენომენის პრობლემა სულ უფრო მეტად მიზიდავდა. ჩვენ ბევრი რამ ვიცით გარდაცვალებასთან დაკავშირებული პროცესების შესახებ, მაგრამ ჯერ კიდევ უამრავი რამ არის გაურკვეველი კონკრეტულად იმ მომენტისა და პაციენტების განცდების შესახებ, როდესაც ისინი კლინიკურად გარდაცვლილებად ითვლებიან.

დოქტორ მოუდის წიგნში აღწერილი კვლევები საშუალებას გვაძლევს, ბევრი ახალი რამ მოვისმინოთ და ადასტურებს იმას, რასაც ორი ათასწლეულის განმავლობაში გვასწავლიდნენ – სიკვდილის შემდეგ სიცოცხლე არის! იმისდა მიუხედავად, რომ თავად ავტორი არ აცხადებს პრეტენზიას უშუალოდ სიკვდილის, როგორც ასეთის, შესწავლაზე, მისი მასალებიდან აშკარაა, რომ მომაკვდავი პაციენტები აგრძელებენ იმის შეცნობას, თუ რა ხდება მათ გარშემო მას შემდეგაც კი, რაც მათ კლინიკურად მკვდრებად მიიჩნევენ. ეს ყველაფერი დიდწილად შეესაბამება ჩემს საკუთარ კვლევებს ანალოგიური შემთხვევების შესახებ.

ყველა ამ პაციენტმა განიცადა გამოსვლა ფიზიკური სხეულიდან, რომელსაც თან ახლდა გასაოცარი სიმშვიდისა და სისავსის გრძნობა. მათი უმეტესობა ჰყვება სხვა პირებთან კომუნიკაციის შესახებ, რომლებიც მათ ყოფიერების სხვა მდგომარეობაში გადასვლისას ეხმარებოდნენ. უმეტესობას შეხვდნენ ადამიანები, რომლებსაც ისინი ოდესღაც უყვარდათ და გარდაიცვალნენ, ან რელიგიური პირები, რომელთაც დიდ მნიშვნელობას ანიჭებდნენ სიცოცხლეში და რომლებიც, ბუნებრივია, მათ რელიგიურ აღმსარებლობას შეესაბამებოდნენ.

დოქტორი მოუდი მზად უნდა იყოს უამრავი კრიტიკული გამონათქვამის მოსასმენად, ძირითადად, ორი მხრიდან. პირველ რიგში, სასულიერო პირების მხრიდან, რომლებიც, შესაძლოა, შეშფოთდნენ, რომ ვიღაცამ გაბედა კვლევის ჩატარება ტაბუდადებულ სფეროში. რელიგიური მიმდინარეობების ზოგიერთმა წარმომადგენელმა უკვე გამოთქვა კრიტიკული დამოკიდებულება ამ ტიპის კვლევების მიმართ. კიდევ ერთი ჯგუფი, რომლისგანაც დოქტორი მოუდი თავის წიგნზე რეაქციას უნდა მოელოდეს – მეცნიერები და ექიმები არიან, რომლებიც ამ ტიპის კვლევას არამეცნიერულად ჩათვლიან.

ვფიქრობ, ჩვენ ერთგვარ გარდამავალ ხანაში შევედით და უნდა გვეყოს გამბედაობა, რომ შევაღოთ ახალი კარი და არ გამოვრიცხოთ იმის შესაძლებლობა, რომ თანამედროვე სამეცნიერო მეთოდები მოძველდა და აღარ შეესაბამება კვლევის ახალ მიმდინარეობებს. ვფიქრობ, რომ ეს წიგნი გაგვიწევს დახმარებას ასეთი ახალი კარის გახსნაში და შეგვმატებს თავდაჯერებულობასა და გამბედაობას ახალი პრობლემების დამუშავებისას.

ამ წიგნის წაკითხვას ვურჩევ ყველა გონებაგახსნილ ადამიანს.

ელისაბედ კიუბლერ-როსი, მედიცინის მეცნიერებათა დოქტორი, ფლოსმური, ილინოისი.

ფრაგმენტები წიგნიდან

სიკვდილის ფენომენი

რას ჰგავს სიკვდილი? ამ კითხვას კაცობრიობა გამუდმებით სვამს. ბოლო რამდენიმე წლის განმავლობაში მქონდა შესაძლებლობა, დამესვა ეს შეკითხვა მნიშვნელოვანი რაოდენობის მსმენელისთვის. მათ შორის იყვნენ ფსიქოლოგიის, ფილოსოფიის და სოციოლოგიის ფაკულტეტების სტუდენტები, სხვადასხვა რელიგიის აღმსარებლები, ტელევიზიის მაყურებლები, სამოქალაქო კლუბების წევრები და პროფესიონალი ექიმები. შედეგად, გარკვეული სიფრთხილით შემიძლია ვთქვა, რომ ამ თემის მიმართ ალბათ ყველა ადამიანი, განურჩევლად მათი ემოციური ტიპისა ან ამა თუ იმ სოციალური ჯგუფისადმი კუთვნილებისა, განსაკუთრებით სერიოზულ დამოკიდებულებას იჩენს.

ამ ინტერესის მიუხედავად, უდავოა ისიც, რომ უმეტეს ჩვენგანს უძნელდება სიკვდილზე საუბარი. ეს, სულ მცირე, ორი მიზეზით აიხსნება: ერთ-ერთი მათგანი, ძირითადად, ფსიქოლოგიური ან კულტურული ხასიათისაა. თავად სიკვდილის თემაა ტაბუდადებული. ქვეცნობიერად ვგრძნობთ, რომ როდესაც სიკვდილთან რაიმე ფორმით შეხება გვაქვს, თუნდაც არაპირდაპირი გზით, გარდაუვალად ვდგებით საკუთარი სიკვდილის პერსპექტივის წინაშე, საკუთარი სიკვდილის მომენტი თითქოს უფრო გვიახლოვდება და უფრო რეალური ხდება. მაგალითად, სამედიცინო ფაკულტეტის ბევრ სტუდენტს (მათ შორის, მეც) ახსოვს, რომ სიკვდილთან ისეთი შეხვედრაც კი, რომელსაც ყველა განიცდის, ვინც პირველად გადააბიჯებს ანატომიური ლაბორატორიის ზღურბლს, ძალზე შემაშფოთებელ შეგრძნებებს იწვევს. როგორც ახლა ვიხსენებ, ჩემი განცდები ძნელად თუ უკავშირდებოდა იმ ადამიანებს, რომელთა ნეშტებიც იქ ვნახე, თუმცა, რა თქმა უნდა, გარკვეულწილად მათზეც ვფიქრობდი, მაგრამ ის, რაც ანატომიურ მაგიდაზე დავინახე, უპირველესად, საკუთარი სიკვდილის სიმბოლოდ აღვიქვი. ასეა თუ ისე, ჩემდაუნებურად გავიფიქრე: „ასეთ რამ მეც დამემართება“.

მეორე მიზეზი, რის გამოც სიკვდილზე ლაპარაკი ძნელდება, ცოტა უფრო რთულია, რადგან მისი ფესვები თვით ჩვენი ენის ბუნებაში დევს. ძირითადად, სიტყვები, რომლებიც ადამიანის ლექსიკურ მარაგშია, ეხება იმ საკითხებს, რომელთა შესახებ ცოდნასაც ჩვენ ფიზიკური შეგრძნებების საშუალებით ვიძენთ, ხოლო სიკვდილი ისეთი რამაა, რაც ჩვენი ცნობიერი გამოცდილების მიღმაა, რადგან უმეტესობას არასდროს განგვიცდია ის.

ჩვენ სიკვდილს ვადარებთ იმ მოვლენებს, რომლებსაც ადგილი აქვს ჩვენს ყოველდღიურობაში. ალბათ ამ ტიპის ერთ-ერთი ანალოგია სიკვდილის შედარება ძილთან. „გარდაცვალება, – ვამბობთ ჩვენ, – დაძინებას ჰგავს“. მსგავსი გამონათქვამები მრავალი საუკუნის განმავლობაში არსებობს კულტურასა და ლიტერატურაში. იმავე ანალოგს იყენებს თანამედროვე ენა. ვგულისხმობ გამონათქვამს „დაძინება“. თუ ვეტერინართან ძაღლი მიგვყავს, რომ „დააძინონ“, ჩვეულებრივ, ამაში სრულიად განსხვავებული რამ იგულისხმება, ვიდრე იმ შემთხვევაში, როდესაც ვამბობთ, მაგალითად, რომ ანესთეზიოლოგმა ჩვენი მეუღლე დააძინა. ზოგს ურჩევნია სხვა, მაგრამ მსგავსი ანალოგია – მათი თქმით, სიკვდილი დავიწყებაა. როდესაც ადამიანი იღუპება, იგი ივიწყებს მთელ თავის მწუხარებას, ქრება ყველა მტკივნეული და უსიამოვნო მოგონება.

თითოეული ეს ანალოგი თავისებურად ერთი და იმავეს ამტკიცებს – რომ სიკვდილი სინამდვილეში მხოლოდ ჩვენი ცნობიერების სამუდამო გაქრობაა. თუ ასეა, მაშინ სიკვდილს ნამდვილად არ აქვს ძილის ან დავიწყების არცერთი მიმზიდველი თვისება. ჩვენთვის ძილი სასიამოვნო და სასურველია, რადგან მას გამოღვიძება მოსდევს. ღამის ძილი დასვენების საშუალებას გვაძლევს, რომ გაღვიძების შემდგომი დრო უფრო სასიამოვნო და შედეგიანი იყოს. თუ არ იქნება გაღვიძება, ძილისგან სარგებელი, უბრალოდ, არ იარსებებდა. იგივენაირად, ჩვენი შეგნებული გამოცდილების განადგურება გულისხმობს არა მხოლოდ მტკივნეული მოგონებების გაქრობას, არამედ ყველა სასიამოვნოსიც. ამრიგად, ჩაძიების შემდეგ ირკვევა, რომ არცერთი ანალოგი არ არის იმდენად ადეკვატური, რომ სიკვდილის წინაშე რეალური ნუგეში ან იმედი მოგვცეს.

თუმცა არსებობს კიდევ ერთი მოსაზრება, რომლისთვისაც მიუღებელია მტკიცება, რომ სიკვდილი ცნობიერების გაქრობაა. ამ მეორე, უძველესი კონცეფციის თანახმად, ადამიანის გარკვეული ნაწილი აგრძელებს ცხოვრებას მას შემდეგაც, რაც ფიზიკური სხეული წყვეტს ფუნქციონირებას და მთლიანად ნადგურდება. ამ მუდმივად არსებულ ნაწილს მრავალი სახელი აქვს – ფსიქიკა, სული, გონება, „მე“, არსი, ცნობიერება, მაგრამ როგორც არ უნდა ეწოდებოდეს, წარმოდგენა იმის შესახებ, რომ ადამიანი ფიზიკური სიკვდილის შემდეგ სხვა სამყაროში გადადის, ერთ-ერთი უძველესი რწმენათაგანია. მაგალითად, თურქეთში აღმოაჩინეს ნეანდერტალელების სამარხები, რომლებიც დაახლოებით 100 000 წლით თარიღდება. იქ აღმოჩენილი გაქვავებული ანაბეჭდებით არქეოლოგებმა დაადგინეს, რომ  უძველესი ადამიანები გარდაცვლილებს ყვავილების სარეცელზე მარხავდნენ. ეს იმას მიუთითებს, რომ ისინი სიკვდილს უყურებდნენ, როგორც მიცვალებულის ამ სამყაროდან მეორეში გადასვლის ზეიმს.

ამრიგად, თავდაპირველ კითხვაზე სიკვდილის ბუნების შესახებ საქმე გვაქვს ურთიერთგამომრიცხავ პასუხებთან. ორივე მათგანი უძველესი წარმოშობისაა და დღეს ორივე ფართოდაა გავრცელებული. ერთნი ამბობენ, რომ სიკვდილი ცნობიერების გაქრობაა, მეორენი კი ამტკიცებენ, რომ სიკვდილი არის სულის ან გონების გადასვლა რეალობის სხვა განზომილებაში. მონათხრობში, რომელსაც ქვემოთ წაიკითხავთ, მე არანაირად არ ვცდილობ რომელიმე ამ პასუხის უარყოფას. უბრალოდ, მსურს ანგარიში გავაკეთო იმ კვლევის შესახებ, რომელიც პირადად ჩავატარე.

ბოლო რამდენიმე წლის განმავლობაში უამრავ ადამიანს შევხვდი, რომლებმაც გაიარეს ის, რასაც „სიკვდილისწინა გამოცდილებას“ ვუწოდებ. მე მათ სხვადასხვა გზებით ვპოულობდი. თავიდან ეს შემთხვევით მოხდა. 1965 წელს, როდესაც ვირჯინიის უნივერსიტეტის ფილოსოფიის ბოლო კურსის სტუდენტი ვიყავი, შევხვდი ერთ ადამიანს, მედიცინის სკოლის ფსიქიატრიის პროფესორს. თავიდანვე გამაოცა მისმა კეთილგანწყობამ, სითბომ და იუმორმა. ძალიან გამიკვირდა, როდესაც მოგვიანებით მის შესახებ საინტერესო დეტალები შევიტყვე, კერძოდ: რომ ის მოკვდა და არა ერთხელ, არამედ ორჯერ, 10-წუთიანი ინტერვალით. ის აბსოლუტურად ფანტასტიკურ ამბებს ჰყვებოდა იმის შესახებ, თუ რა გადახდა თავს. მაშინ ამ ამბავმა ჩემზე დიდი შთაბეჭდილება მოახდინა, მაგრამ იმის გამო, რომ საკმარისი გამოცდილება არ მქონდა ამგვარი შემთხვევების შესაფასებლად, ეს ისტორია ჩემს მეხსიერებაში „გადავინახე“, ისე როგორც მისი მონათხრობი – დაბეჭდილი კონსპექტის სახით.

რამდენიმე წლის შემდეგ, როცა ფილოსოფიის დოქტორის ხარისხი მივიღე, ჩრდილოეთ კაროლინის უნივერსიტეტში ვასწავლიდი. ერთ-ერთი კურსი ეხებოდა პლატონის ნაშრომებში წამოჭრილ უკვდავების საკითხს. გაკვეთილის შემდეგ ერთი სტუდენტი მომიახლოვდა და მკითხა, შეიძლებოდა თუ არა ჩემთან უკვდავების საკითხის განხილვა. იგი დაინტერესდა ამ პრობლემით, რადგან ოპერაციის დროს ბებიამისი „გარდაიცვალა“, შემდეგ კი კი შვილიშვილს ძალიან საინტერესო შთაბეჭდილებების შესახებ მოუყვა. ვთხოვე, მოეყოლა ამის შესახებ და, ჩემდა გასაკვირად, მან იგივე მოვლენები აღწერა, რომელთა შესახებაც რამდენიმე წლის წინ ფსიქიატრიის პროფესორისგან მოვისმინე.

ამის შემდეგ უფრო გავააქტიურე მსგავსი შემთხვევების ძიება  და ფილოსოფიის კურსში დავიწყე ლექციების ჩატარება სიკვდილის შემდგომ ადამიანის სიცოცხლის პრობლემაზე, თუმცა სიფრთხილეს ვიჩენდი და ჩემს ლექციებში არ ვსაუბრობდი სიკვდილის შემდგომი გამოცდილების ზემოთ ნახსენებ ორ შემთხვევაზე. ლოდინი გადავწყვიტე: თუკი ასეთი ნაამბობი შემთხვევითი არ არის, ვვარაუდობდი მე, მაშინ ალბათ უფრო მეტს გავიგებ, თუ ფილოსოფიურ სემინარებზე, უბრალოდ, უკვდავების საკითხს ზოგადად დავაყენებ და ამ თემის მიმართ თანაგრძნობას გამოვავლენ. ჩემდა გასაკვირად, აღმოვაჩინე, რომ  თითქმის ყველა ჯგუფში, რომელიც დაახლოებით ოცდაათი ადამიანისგან შედგებოდა, სულ ცოტა, ერთი სტუდენტი მაინც მოდიოდა მეცადინეობის დამთავრების შემდეგ და სიკვდილთან მიახლოების შესახებ მიყვებოდა, რომლის შესახებაც მან საყვარელი ადამიანებისგან გაიგო ან თვითონ განიცადა.

იმ მომენტიდან, როდესაც ამ საკითხით დაინტერესება დავიწყე, მანცვიფრებდა შეგრძნებების ამხელა მსგავსება, იმისდა მიუხედავად, რომ ისინი ადამიანებისგან მოდიოდა, რომლებიც ძალიან განსხვავდებოდნენ თავიანთი რელიგიური შეხედულებებით, სოციალური სტატუსითა და განათლებით. იმ დროისთვის, როდესაც სამედიცინო სკოლაში ჩავაბარე, უკვე შეგროვილი მქონდა ასეთი შემთხვევების მნიშვნელოვანი რაოდენობა. ჩემი არაოფიციალური კვლევების შესახებ ჩემს მედიკოს მეგობრებთან საუბარში ვახსენე და ერთ-ერთმა მათგანმა დამარწმუნა, აუდიტორიის წინაშე მოხსენებით წარვმდგარიყავი. ამას მოჰყვა სხვა საჯარო გამოსვლები. ისევ და ისევ, თითოეული გამოსვლის შემდეგ, ჩემთან მოდიოდნენ ადამიანები, რომ ამ ტიპის გამოცდილების შესახებ მიეყოლათ.

მას შემდეგ გავარდა ხმა ჩემი ინტერესების შესახებ, ექიმებმა დაიწყეს ჩემთვის იმ პაციენტებზე ინფორმაციის მოწოდება, რომელთა რეანიმირებაც შეძლეს. მათ კი მომითხრეს თავიანთი უჩვეულო განცდების შესახებ. მას შემდეგ, რაც ჩემს კვლევებზე საგაზეთო სტატიები გამოქვეყნდა, უამრავი ადამიანი მწერდა წერილებს, სადაც დეტალურად ჰყვებოდნენ მსგავს შემთხვევებზე.

ამჟამად დაახლოებით 150 ასეთი შემთხვევა ვიცი. ჩემ მიერ შესწავლილი შემთხვევები შეიძლება სამ მკაფიო კატეგორიად დაიყოს:

1. იმ ადამიანების გამოცდილება, რომლებიც ექიმებმა კლინიკურად მკვდრად მიიჩნიეს ან გამოაცხადეს და რომელთა შემდგომი რეანიმირება მოხდა;

2. იმ ადამიანების გამოცდილება, რომლებიც ავარიის ან საშიში დაზიანების ან ავადმყოფობის შედეგად ძალიან ახლოს იყვნენ ფიზიკურ სიკვდილთან;

3. იმ ადამიანების შეგრძნებები, რომლებიც კვდებოდნენ და ამის შესახებ მათ სიახლოვეს მყოფ სხვა ადამიანებს ეუბნებოდნენ.

ეს 150 შემთხვევიდან მესამე კატეგორიის შემთხვევებს წინასწარგანზრახულად არ განვიხილავდი ორი მიზეზის გამო. პირველ რიგში, ეს შეამცირებდა ყოვლისმომცველი ანალიზისთვის გამოსადეგი საქმეების რაოდენობას; და მეორეც, საშუალებას მომცემდა, მხოლოდ პირველი პირის მიერ მოთხრობილ ამბებს დავყრდნობოდი. ამრიგად, დეტალურად გამოვკითხე 50 ადამიანი, რომელთა გამოცდილების გამოყენებაც შემიძლია. აქედან, პირველი ტიპის შემთხვევები (რომლებშიც კლინიკურ სიკვდილს ჰქონდა ადგილი) მნიშვნელოვნად მდიდარია მოვლენებით, ვიდრე მეორე ტიპის შემთხვევები (რომლებშიც მხოლოდ სიკვდილის მოახლოება იგრძნობოდა).

ყოველივე ზემოთქმულიდან გამომდინარე, მოდით, განვიხილოთ ის მოვლენები, რომლებიც (რამდენადაც ამის დადგენა შევძელი) შეიძლება მოხდეს ადამიანის გარდაცვალების მომენტში.

(გაგრძელება იქნება)

თარგმნა თამარ ქავჟარაძემ