მამა ალექსანდრე მენი მსმენელთა შეკითხვებს პასუხობს
ალექსანდრე ვლადიმირის ძე მენი (1935-1990 წწ.) – რუსეთის მართლმადიდებელი ეკლესიის მღვდელი, ღვთისმეტყველი, მოძღვარი, წიგნების ავტორი ქრისტიანული თეოლოგიის, ისტორიისა და სხვა რელიგიების შესახებ.
12 წლის ასაკში ალექსანდრემ განიცადა თავისი პირველი „განსაკუთრებული შეხვედრა ღმერთთან“ – ცოცხალი რელიგიური გამოცდილება, რაც, როგორც თვითონ მოგვიანებით ამბობდა, უცილობლად უდევს ხოლმე საფუძვლად ყოველ ჭეშმარიტ რელიგიურობას. სწორედ ამ „შეხვედრამ“ აფიქრებინა, შეეხამებინა ერთმანეთისათვის სახარება და ისტორიული წყაროები – ეს სამუშაო დაედო საფუძვლად მის ცნობილ წიგნს „ძე კაცისა“, სადაც იესო ქრისტეს ცხოვრებაა მოთხრობილი.
1980-იანი წლების შუა ხანებიდან მამა ალექსანდრე მენი ფართო ერუდიციის, საერო კულტურის, მეცნიერების, სხვა კონფესიებისა და არაქრისტიანული რელიგიების მიმართ გახსნილობის გამო მართლმადიდებელი ქრისტიანობის ერთ-ერთ გამოჩენილ მქადაგებელად ითვლება.
სიცოცხლის ბოლო სამი წლის განმავლობაში, ცოტა ხნით ადრე, ვიდრე უცნობი მკვლელის ნაჯახი სიცოცხლეს გამოასალმებდა, მამა ალექსანდრემ ორასზე მეტი ლექცია წაიკითხა, ხოლო აუდიტორიასთან შეხვედრის ყოველ მეორე საათს იგი მათ კითხვებზე პასუხების გაცემას უთმობდა. ათეიზმის პერიოდში გაზრდილ ადამიანთა შორის ქრისტიანობისადმი ინტერესი ძლიერდებოდა. ხალხს დიდი სურვილი ჰქონდა, მეტი გაეგო სულიერების შესახებ.
რადიოგადაცების შემდეგ მამა ალექსანდრე მსმენელებისგან უამრავ წერილს იღებდა: „რატომ არის მსოფლიოში ამდენი ბოროტება“, „იცის თუ არა ღმერთმა ბოროტების შესახებ“, „არის თუ არა უფალი ყოვლისშემძლე“, „რატომ ითმენს ღმერთი უსამართლობას და რატომ არ შეაჩერებს უდანაშაულო ადამიანების ტანჯვას“… მამა ალექსანდრეს პასუხები დაახლოებით 30 წლის წინანდელია, მაგრამ ისინი იმ საკითხებს შეეხება, რომლებიც არასდროს კარგავს აქტუალობას.
წიგნში „მამა ალექსანდრე მენი მსმენელთა შეკითხვებს პასუხობს“ თავმოყრილია მამა ალექსანდრეს პასუხები ყველაზე მნიშვნელოვან კითხვებზე იესო ქრისტეს, სიკეთისა და ბოროტების, აღდგომისა და უკვდავების საიდუმლოებების, ქრისტიანული სიყვარულისა და სიწმინდის შესახებ, აგრეთვე, ბიბლიის ყველაზე რთულად გასაგები ადგილების ინტერპრეტაციებს.
გთავაზობთ ფრაგმენტებს წიგნიდან.
თემა 1. სამშვინველი
ადამიანს ორი სამშობლო აქვს. ერთი – ის ქვეყანაა, დედამიწის ის წერტილი, სადაც დაიბადა და გაიზარდა, მეორე სამშობლო კი – სულის იდუმალი სამყაროა, რომელსაც თვალი ვერ ხედავს და ყურიც არ მოისმენს, მაგრამ რომელსაც ჩვენი ბუნებით ვეკუთვნით. ჩვენ დედამიწის შვილებიცა ვართ და, ამავდროულად, ამ სამყაროს სტუმრებიც.
რა განსხვავებაა სულსა და სამშვინველს შორის?
სული არის ის, რაშიც ღმერთის ხატება და მსგავსებაა ასახული, რაც მხოლოდ ადამიანს აქვს. ეს არის შემოქმედებითი საწყისი, თვითაღქმადი, უხილავი და უკვდავი. სამშვინველი ფსიქიკაა – ის მჭიდრო კავშირშია სხეულთან. ცხოველსაც აქვს სამშვინველი, თავისებურად – მცენარესაც. სამშვინველი – ეს არის სხეულის რეაქცია გარემო სამყაროზე: შიში, საკვების ძებნა და ა. შ. ალბათ ფილმში გინახავთ დაჩქარებული კადრები – როგორ ტრიალდებიან ყვავილები მზისკენ, მოძრაობენ, იფურჩქნებიან… მათშიც არის მოძრაობა, ისინიც რაღაცას გრძნობენ.
ასე რომ, სამშვინველი ელემენტარული ფსიქიკაა, რომელიც გართულებულია ევოლუციით და წარმოადგენს სამყოფელს სულისთვის. სული არის შემოქმედება, სინდისი, ცნობიერება.
რომელია უკვდავი ადამიანში – სული თუ სამშვინველი?
სულია უკვდავი! სამშვინველი უმარტივეს ორგანიზმებსაც აქვთ – ელემენტარული ფსიქიკა. ასეთი ექსპერიმენტი ჩაატარეს: წყალში მშრალი საღებავი ჩაყარეს. პარამაციები (უმარტივესთა კლასი, აქვთ ორი, განსხვავებული სტრუქტურისა და ფუნქციის მქონე ბირთვი, მრავალრიცხოვანი წამწამებით დაფარული სხეული – რედ.) მაშინვე ეცნენ და გადაყლაპეს. გარკვეული პერიოდის შემდეგ გამოაფურთხეს. შემდეგ ისევ გამალებული დაცურავენ, ისევ ყლაპავენ (ბუნებრივია: უჭკუო უმარტივესები), ისევ აფურთხებენ. შემდეგ კი გაერკვნენ: დაცურავენ და აღარ ყლაპავენ. ეს ნიშნავს, რომ ისეთ ორგანიზმებსაც კი, რომელსაც მხოლოდ მიკროსკოპის საშუალებით ვხედავთ, აქვთ გარკვეული სახის მიზანშეწონილი რეაქცია – ეს არის სამშვინველის ელემენტები. არსებობს ელემენტარული ფსიქიკა და უფრო რთული ფსიქიკა, მაგრამ სული ამაზე გაცილებით მაღალია! ის ეყრდნობა ფსიქიკას, მაგრამ, ამავდროულად, ქმნის.
ადამიანის სული მის ჩასახვასა და დაბადებამდე არსებობს და რა ხდება სიკვდილის შემდეგ?
დარწმუნებული ვარ, რომ ადამიანის სულს სიკვდილი არ ანადგურებს, რომ მარადისობაში ჩვენ გადაგვაქვს იგივე ცნობიერება, რაც ახლა გვაქვს, მაგრამ ამის წარმოდგენა ადვილი არ არის. ალბათ წაგიკითხავთ ამერიკელი ფსიქოლოგისა და ექიმის, რაიმონდ მოუდის წიგნი „სიცოცხლე სიცოცხლის შემდეგ“ (Raymond Moody, “Life After Life”. მასში 150 ადამიანის მონათხრობია გადმოცემული, რომლებმაც კლინიკური სიკვდილი განიცადეს – რედ.) და ყურადღება მიაქციეთ, რომ თითქმის ვერავინ შეძლო იმის ზუსტი აღწერა, თუ რა სახის სამყარო გადაიშალა მათ წინ. ჩვენ ასეთი სიტყვები არ გაგვაჩნია.
რატომ იბადება ერთი ბავშვი ღარიბ ოჯახში, მეორე კი – ძალიან მდიდარში? ერთი – აფრიკის უდაბნოში, მეორე კი – ლენინგრადში?
გულახდილად რომ ვთქვა, ამ კითხვაზე პასუხის გაცემა არ შემიძლია: ეს საიდუმლოა. ზოგადად თუ ვიტყვი – იმიტომ, რომ ეს არის მისი ბედი, რადგან ბედი არის ის, რაც გვეძლევა ჩვენ გარშემო არსებული გარემოებად.
იბადებიან ავადმყოფი ბავშვები და ხშირად მალევე იღუპებიან. რა აკავშირებთ მათ საკუთარ სხეულთან, საკუთარ პიროვნებასთან?
მათი შინაგანი სხეული მარცვლის მდგომარეობაშია, გაუღვივებელი, ისევე როგორც სამშვინველი. იმის გამო, რომ გარსი – ფიზიკური სხეული – არ გახდა არხი, არხების ნაკრები, რომლის საშუალებითაც შესაძლებელი გახდებოდა ინფორმაციის გადაცემა, ეს ყველაფერი ემბრიონულ მდგომარეობაში გადავა მარადისობაში და სხვაგვარად გაიხსნება. ამ თემას გოეთე „ფაუსტის“ მეორე ნაწილის ეპილოგში შეეხო. მან დაწერა იმის შესახებ, რომ ჩვილებმა, რომლებმაც ვერ მოასწრეს ცხოვრების შეცნობა, სხვა სამყაროში სხვა ცხოვრება მიიღეს. „ფაუსტის” ეპილოგში არსებობს ასეთი გასხივოსნება: დაუბადებელი ბავშვები სამყაროსეულ გამოცდილებას სხვა მკვდრების მეშვეობით იძენენ, რომლებიც თითქოს აცნობენ მათ ცხოვრებას. ამაში ღრმა საიდუმლოა.
როგორ წარმოგიდგენიათ ქვეცნობიერი?
კითხვა ძალიან რთულია, რადგან ქვეცნობიერის წარმოსახვა იმას ნიშნავს, რომ ჩვენ იგი ცნობიერად ვაქციოთ. მე პირობითად, ძალზე მექანიკურად, ჩვენს შინაგან არსებას სამ ასპექტად დავყოფდი. ქვეცნობიერი არის სულისა და სამშვინველის სტიქიური თანაარსებობა, სადაც ისინი ერთმანეთზეა გადაწნული, სადაც ისინი თავიანთი ფესვებით უნივერსალურ ერთობას, ადამს უკავშირდებიან. შემდეგი არის ცნობიერი. ეს ის შუალედური მაკავშირებელია, რომელსაც ყველაფერი მზის შუქზე გამოაქვს, აერთიანებს. დაბოლოს – ზეცნობიერი. ეს ის სფეროა, სადაც ცნობიერება არ ქრება, მაგრამ ისე ძლიერად ფართოვდება, რომ შესაძლებელი ხდება ღვთის სიახლოვის აღქმა, სხვა ადამიანის საკუთარი თავივით აღქმა. ფსიქოლოგებს ამის გადმოცემა არ შეუძლიათ, ეს მეცნიერების საზღვრებს სცილდება. კანადელმა მეცნიერმა რიჩარდ ბეკმა, უოლტ უიტმენის მკვლევარმა, ბევრი რამ დაწერა ამის შესახებ. მან ამ მოვლენას „კოსმიური ცნობიერება“ უწოდა.
თქვენი აზრით, ქრისტიანის სინდისი შიშია ღვთის წინაშე თუ სხვა რამ გრძნობა?
შიშია, ჩემო მეგობრებო! მაგრამ არა ისეთივე შიში, როგორითაც გვეშინია ელექტროდენის, მაღალი ძაბვის ან სხვა რამის. ეს თრთოლვაა – ღვთის სიყვარულის, მარადისობის შეგრძნების დაკარგვის შიში. ცნობილი ამერიკელი ფსიქოლოგი და ფილოსოფოსი უილიამ ჯეიმსი აღწერს, თუ როგორ შეიგრძნობდა იგი ახალგაზრდობიდანვე მის ცხოვრებაში უმაღლესი საწყისის არსებობას (თუმცა იგი ურწმუნო იყო). ჯეიმსი მას თითქოს რჩევას ეკითხებოდა, მისგან მითითებებს ღებულობდა, შემდეგ კი ეს ყველაფერი გაქრა. და მან ეს განიცადა, როგორც საშინელი, მძიმე ტრაგედია. ეს არის ღმერთის შიში. „შიში“ იმიტომ, რომ შემოქმედი კეთილშობილი ბაბუა არ არის, რომელიც ღრუბლებზე ზის. წმინდა წერილში ნათქვამია: „მტერი ჩავარდა ცოცხალი ღმრთის ხელში!“ ეს გრანდიოზულია. ეს უსაზღვრო ძალაა! და მასთან ხუმრობა არ შეიძლება. ამიტომ ეს განსაკუთრებული შიშია. ეს სულის მღელვარებაა.
ადამიანის ემბრიონი ან ოლიგოფრენი – მათ აქვთ სამშვინველი?
დიახ, სამშვინველი აქვთ. ოლიგოფრენს (ოლიგოფრენია – თანდაყოლილი ჭკუასუსტობა, გონებრივი ჩამორჩენა – რედ.)? რა თქმა უნდა, სამშვინველი მასაც აქვს. გადატანილი ინსულტის გამო დაქვეითებული ცნობიერების მქონე ადამიანს? ამებასაც კი აქვს სამშვინველი, არათუ ადამიანს. მაგრამ ასეთ ადამიანებში სამშვინველი ჩაკეტილია, თითქოს დახურულია და განვითარების, გარეთ გამოღწევის შესაძლებლობა არ აქვს.
მაქვს ასეთი გამოცდილება. ერთი ადამიანი რამდენიმე კვირის განმავლობაში უგონო მდგომარეობაში იმყოფებოდა. ეს იყო სრული სიგიჟე! მაგრამ როდესაც გონზე მოვიდა, აღმოჩნდა, რომ იმ დროს, როდესაც ჩვენ მას ნახევრად მიცვალებულად მივიჩნევდით, ის განსაკუთრებულ მდგომარეობაში იმყოფებოდა, დიდი ხნის წინათ გარდაცვლილ ადამიანებს ესაუბრებოდა.
ის, რაც შიგნით ხდება, ჩვენთვის მიუწვდომელია. საკითხი გაცილებით რთულია: როდის წარმოიქმნება უკვდავი სულის ნაპერწკალი, ადამიანის ემბრიონის განვითარების რომელ ეტაპზე? ეს სადავო საკითხია, მისი გადაჭრა შეუძლებელია – ამიტომაც ეწინააღმდეგება ეკლესია აბორტს, რადგან ჩვენ არ ვიცით, რა მომენტიდან ხდება ადამიანი სულიერი ბირთვის მატარებელი და არ გვაქვს მისი მოკვლის უფლება.
ვინ არის მფარველი ანგელოზი? ჰყავს თუ არა იგი ყველა ჩვენგანს?
დარწმუნებული ვარ, რომ ჰყავს. ჩვენ გვაქვს გარკვეული სახის კავშირი სულთან, სხვა სამყაროსთან. ეს სამყარო ბევრად უფრო რთული და იდუმალია, ვიდრე ვფიქრობთ.
სიკვდილის საათი თვითნებურია? როგორ უკავშირდება ეს სამშვინვლის მზადყოფნას?
ეჭვი მაქვს, რომ ასეთი კავშირი არსებობს, მაგრამ ეს დიდი საიდუმლოა და მეტის თქმა ჩემი მხრიდან თავხედობა იქნებოდა.
ბევრჯერ შევხვედრივარ ასეთ ფენომენს, რომ ცხოვრებაში, ჩვენს ბედში, არსებობს შინაგანი ლოგიკა. და მიუხედავად იმისა, რომ ჩვენ პუშკინის ნაადრევ სიკვდილს უზომოდ განვიცდით, არსებობს გარკვეული ლოგიკა იმაში, რომ იგი ძალთა გაფუქჩვნის პერიოდში გარდაიცვალა და არა – ღრმად მოხუცი.
ადამიანის მარადიული ცხოვრების გჯერათ?
დიახ, რა თქმა უნდა. და არა მხოლოდ მჯერა, არამედ ვთვლი, რომ ყველა ადამიანს ამის ბუნდოვნად, ქვეცნობიერად მაინც სჯერა. ზიგმუნდ ფროიდმაც კი აღნიშნა, რომ ადამიანს საკუთარი სიკვდილის არ სჯერა. ეს დიდი ფსიქიატრის შესანიშნავი დაკვირვებაა, რომელიც, სხვათა შორის, თავად ურწმუნო გახლდათ.
რატომ არ არის ღიად გამჟღავნებული ადამიანისთვის უკვდავება?
ცხადია, იმავე მიზეზების გამო, რომლებიც ადამიანის თავისუფალი ნების უგულებელყოფის საშუალებას არ გვაძლევს. კაცმა თავად უნდა აირჩიოს! და აქ რწმენა ძალიან მნიშვნელოვან როლს ასრულებს. ჩვენ ვირჩევთ სიკეთეს, რომელიც ყველაფრის უკან დგას. მე ძალიან მომწონს გოეთეს სიტყვები, მართალია, ის ქრისტიანი არ იყო, მაგრამ თქვა, რომ მარადიული ძალა, რომლმაც შეგვქმნა, ჩვენს სულს არ მისცემს დროის უქმად დაკარგვის საშუალებას. ღმერთი, რა თქმა უნდა, ჩვენც ჩაგვრთავს ქმნადობაში.
ეს იყო გენიალური სულის ბრწყინვალე გამჭრიახობა, ადამიანისა, რომელიც ერთდროულად ძალიან მწვავედ გრძნობდა ხორცსაც და სულსაც. და, რა თქმა უნდა, დიდი ჭეშმარიტება დევს იმ მოსაზრებაში, რომ ადამიანი არასოდეს ჩერდება, რომ მისი მოძრაობა სიკვდილის შემდეგაც მიმდინარეობს. არიან წმიდანები, რომელთა ზეგავლენა სიკვდილის შემდეგ განსაკუთრებით გაძლიერდა. მე ვიცნობ ადამიანებს, რომლებმაც დაგვტოვეს, მაგრამ მათთან გონებრივად საუბრისას ჩვენ შორის ერთგვარი კონტაქტი მყარდება, რაც მიუთითებს მათ კვლავ ჩართულობაზე ცხოვრებაში.
პარადოქსია: რადგან სიკვდილის გვეშინია, სიკვდილის არ უნდა შეგვეშინდეს. ფაქტია, რომ ადამიანს ბუნებრივის არაფრის ეშინია. სული არარსებობის საპირისპირო რამაა, ის უკვდავყოფას თავისი არსებობით ატარებს, ის უკვდავია თავისთავად. ამრიგად, არარსებობის შიში (არ ვსაუბრობ ორგანიზმის შიშზე, რომელიც უარყოფითად აღიქვამს ყველა მავნე შეგრძნებას) ადამიანს აქვს იმიტომ, რომ ეს ფიქრები შთაგონებულია სხეულით, რომელიც ოდესღაც მტვრად იქცევა და ეს მოლოდინი აშინებს. აშინებს, რადგანაც ეს მისი ბუნების საწინააღმდეგოა.
რა ემართება სულს სიკვდილის ჟამს?
პირველ რიგში, უნდა ითქვას, რომ გარდაცვალების მომენტი შუალედური მდგომარეობაა. რა თქმა უნდა, აქ გარკვეული პროცესები მიმდინარეობს. მაგალითად, სხეულის ფუნქციების შეჩერებასთან ერთად, შესაძლოა, ზოგიერთი ექსტრასენსორული თვისება რჩება. ვფიქრობ, რომ ადამიანს, გარდაიცვალების შემდგომ გარკვეული პერიოდის განმავლობაში, კვლავ ძალუძს მოსმენა, შეგრძნება და, შესაძლებელია, მასთან საუბარს აზრიც კი ჰქონდეს. ზოგი ექიმი გარდაცვლილს ესაუბრება და თითქოს ამშვიდებს მათ. ექიმები ამას სრული შეგნებით აკეთებენ, რადგან მოულოდნელად გარდაცვლილი ადამიანი ჯერ კიდევ ჩართულია გარემო სამყაროში, თუმცა რეაგირება აღარ შეუძლია. სადენი გაწყდა, მას არც თვალების გახელა შეუძლია და არც რაიმეს წარმოთქმა, მაგრამ მისი სული ამ დროს ძალიან დიდ შფოთვას განიცდის. ალბათ იცით, რომ არსებობს „მიცვალებულთა ტიბეტური წიგნი“, სადაც ავტორები ცდილობენ აუხსნან ადამიანს, რომ სიკვდილის შემდეგ მან გარკვეული ეტაპები უნდა გაიაროს. ძალიან საინტერესოა, რომ თითქმის ყველა მოძღვრებაში არსებობს რაღაც სასწორის მსგავსი ელემენტი (მაგალითად, ოსირისის სასწორი), ამა თუ იმ ტიპის სამსჯავროს ელემენტები.
ადამიანები, რომლებმაც კლინიკური სიკვდილი განიცადეს, შემდეგ მიყვებოდნენ, რომ მოკლე დროში, სულ რაღაც რამდენიმე წამში მთელმა ცხოვრებამ თვალწინ ჩაუარა. ბევრმა არა უბრალოდ ნახა საკუთარი ცხოვრების სურათები, არამედ ეს პროცესი შეფასების თანხლებით წარიმართა. „რეტროსპექტივას“ თან ახლდა მათ ცხოვრებაში მომხდარი მოვლენების გადაფასება – რა ჩაიდინეს არასწორად და რატომ.
არ უნდა ვიფიქროთ, რომ იქითა სამყარო, ფაქტობრივად, კარს მიღმაა. კარების უკან არის „შუქი“. არცერთ რეანიმირებულს არ უთქვამს, რომ ის მაშინვე სხვა სამყაროში მოხვდა. არა. ის ჯერ კიდევ ამ სამყაროში იყო და იქცეოდა, როგორც ადამიანი, რომელიც მძიმე, კრიტიკულ სიტუაციაში აღმოჩნდა. რაც მან თავის თავში დააგროვა, იმის შესაბამისი რეაქციები ჰქონდა ამ სიტუაციაზე. ენერგიული, ფიქრებითა და გრძნობებით სავსე, დინამიკური სული – ის ყველგან ურღვევია! ის ყველგან პოულობს ადგილს. მე ვფიქრობ, რომ იგი გააგრძელებს გარკვეულ მოძრაობას საკუთარი არსების შემდგომი ევოლუციის მოლოდინში. მას უზარმაზარი სივრცე ექნება. მაგრამ მწირ სულს, როდესაც არსებული ყველა კავშირი გაუქრება, არაფერი ექნება, ასე ვთქვათ, „საკვებად“ და ის ალბათ მძინარე მდგომარეობაში აღმოჩნდება. არსებობს ასეთი ტიპის სულიერი ანაბიოზი. ასე შეიძლება აღვწეროთ გარდაცვალების შემდეგ განუვითარებელი ადამიანის სამშვინველის მდგომარეობა.
იცით, ეს რას შეიძლება შევადაროთ? ტიბეტის ზოგი ბუდისტი ბერი ახალბედებს, რომლებსაც ეწადათ ლამა (ტიბეტურ ბუდიზმში – მოძღვარი – რედ.) გამხდარიყვნენ, ბნელ გამოქვაბულებში ათავსებდნენ (ასეთი ძველი ტრადიცია არსებობდა), გამოქვაბულებში, სადაც სრული სიბნელე იყო გამეფებული. ჩვეულებრივ, ადამიანი ჭკუიდან გადადიოდა, მაგრამ ვინც გადარჩა, არაჩვეულებრივი სულიერება განუვითარდა, რადგან სამყაროსთან ყველა კონტაქტი შეწყვეტა. იგივე ექსპერიმენტები ტარდებოდა სხვადასხვა ფსიქოფიზიოლოგიურ ლაბორატორიაში. ადამიანს, რომელსაც რაღაც აქვს შიგნით, აქვს შანსი გააგრძელოს ცხოვრება ასეთ მძიმე პირობებშიც კი. მაგრამ წარმოიდგინეთ ადამიანი, რომელსაც სამშვინველში არაფერი გააჩნია, ცარიელია – მისი მდგომარეობა უბრალოდ საშინელია. ისინი, ასე ვთქვათ, პიროვნულობას კარგავდნენ.
რუსულიდან თარგმნა თამარ ქავჟარაძემ
კომენტარები