ირენ ციციშვილის ფრანგულ-ქართული საგა ნოსტალგიური შტრიხებით – ექსკლუზიური ინტერვიუ ნოე ჟორდანიას შვილიშვილთან

ნოე ჟორდანიას შვილიშვილს, ირენ ციციშვილს პირველად საქართველოს ეროვნულ ბიბლიოთეკაში შევხვდი 25 მაისს (2018), დამოუკიდებლობის დარბაზის გახსნაზე. იგი საფრანგეთში დაიბადა და პარიზში ცხოვრობს, თუმცა ბოლო ხანს ხშირად ჩამოდის საქართველოში, რადგან, როგორც თავად ამბობს, სხვაგვარად უკვე აღარ შეუძლია.

ირენ ციციშვილი, როგორც ასოციაცია „ქართული კერის“ წარმომადგენელი და კომისიის წევრი, თითქმის 10 წლის განმავლობაში მონაწილეობდა ქართულ და ფრანგულ მხარეებს შორის მიმდინარე მოლაპარაკებებში ლევილის მამულის საქართველოსთვის გადმოცემის თაობაზე. როგორც ცნობილია, საქართველოს პირველი დემოკრატიული რესპუბლიკის მთავრობის წევრებმა ნოე ჟორდანიას ხელმძღვანელობით, საქართველოს სახელმწიფო სახსრებით, 1922 წლის 24 ივნისს ნიკოლოზ ჯაყელისა და ბენია ჩხიკვიშვილის სახელზე შეიძინეს პარიზიდან 37 კმ-ში მდებარე პატარა მამული, რომელსაც დღეს ლევილის „ქართული კერა“ ეწოდება. 25-წლიანი ისტორიული პროცესი 2016 წლის 23 სექტემბერს, თბილისის დროით 17:30 საათზე დასრულდა და მამული მის კანონიერ მემკვიდრეს – საქართველოს გადმოეცა. ფრანგული მხრიდან მემკვიდრე ოჯახების სახელით სწორედ ქალბატონმა ირენ ციციშვილმა მოაწერა ხელი აქტს საქართველოსთვის ლევილის მამულის გადმოცემის თაობაზე. იმ შეხვედრაზე, რომელიც ზემოთ ვახსენე, ქალბატონ ირენს ინტერვიუ ვთხოვე, რაზეც თავაზიანად დამთანხმდა. ჩვენი საუბარი რამდენიმე დღის შემდეგ გაიმართა.

ქალბატონო ირენ, მოხარული ვარ, რომ თქვენთან საუბრის საშუალება მომეცა. თუ შეიძლება, გვიამბეთ თქვენზე და თქვენს ოჯახზე…

მე ვარ ირენ ციციშვილი, ნოე ჟორდანიას ქალიშვილის – ნათელა ჟორდანიას შვილი. მამაჩემი – არჩილ ციციშვილი იყო სვიმონ ციციშვილის შვილი.

ჩემი მშობლები საქართველოში დაიბადნენ: მამაჩემი – 1916 წელს, 2 წლით ადრე დამოუკიდებლობის მოპოვებამდე და დედაჩემი 1918 წელს – დამოუკიდებლობის მოპოვების წელს. 1921 წელს ჩვენი ოჯახი ემიგრაციაში წავიდა პოლიტიკური სიტუაციის გამო. უნდა ითქვას, რომ 1918 წელს დამოუკიდებლობის აღდგენასა და ახალი რესპუბლიკის შექმნასთან ერთად არისტოკრატიული ოჯახები საქართველოდან არ წასულან – განსხვავებით იმისგან, რაც რუსეთში მოხდა. რუსული რევოლუციის შემდეგ, როდესაც პოლიტიკურმა ოპოზიციამ მეფე ჩამოაგდო, ბევრი დიდგვაროვანი ოჯახი წავიდა ემიგრაციაში, რადგანაც მათ სიცოცხლეს საფრთხე შეექმნა, საქართველოში კი ყველა დარჩა. ამ დროს პაპაჩემი – სვიმონ ციციშვილი საფრანგეთში მუშაობდა, გეოლოგი იყო, ნავთობის და გაზის სპეციალისტი. მაგრამ 1921 წლის ცნობილი მოვლენების შემდეგ უკვე ზოგიერთი ოჯახი, არა მარტო პოლიტიკოსების, ემიგრაციაში წავიდა და ეს, ცხადია, გასაგებია – ბოლშევიკების მოსვლის შემდეგ არავის უნდოდა საქართველოში დარჩენა. ისინი პარიზში ან პარიზის სიახლოვეს დამკვიდრდნენ.

მე პარიზში დავიბადე, ისევე როგორც ჩემი ორი და. მამაჩემი პარიზში სწავლობდა და არქიტექტორი გახდა. დედაჩემმაც პარიზში მიიღო განათლება პოლიტექნიკური მიმართულებით – ეს მაშინ ქალისთვის უჩვეულო ამბავი იყო, ბევრი ქალი ბაკალავრიატის დონეზეც კი არ სწავლობდა ტექნიკურ საგნებს, დედაჩემმა კი მეცნიერის დონეზე ისწავლა. იგი ინჟინრად მუშაობდა „რენოს“ ქარხანაში და როდესაც მამაჩემს გაჰყვა ცოლად, უკვე მუშაობის დიდი გამოცდილება ჰქონდა და ძალიან განათლებული იყო.

როცა პატარა ვიყავი, პარიზში ვცხოვრობდით, შემდეგ მამაჩემი ალპებში წავიდა სამუშაოდ – ახალგაზრდა არქიტექტორისთვის გამოწვევა იყო ალპებში, მთებში მუშაობა, რადგან მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ ბევრ ქალაქსა და სოფელს სჭირდებოდა აღდგენა და ძალიან დიდი სამუშაო იყო შესასრულებელი. ის თავიდან 6 თვით გაემგზავრა, მაგრამ როგორც ძალიან კარგი სპეციალისტი, დატოვეს ალპებში, სადაც კიდევ ბევრი სამუშაო იყოს შესასრულებელი და ჩვენც, მთელი ოჯახი მასთან ჩავედით. ასე რომ, მთელი ჩემი ახალგაზრდობა მთებში გავატარე, გაპში, ოტზ-ალპის პრეფექტურაში (Gap, Hautes-Alpes). მამაჩემს ძალიან უყვარდა ეს ადგილი, რადგან საქართველოს მთიანეთს აგონებდა. და შემდეგ, როცა პარიზში დავბრუნდი, იქ აღმოვაჩინე მთელი ქართული თემი. ეს ჩემთვის იყო თანატოლებთან ურთიერთობის შესაძლებლობა, რომლის დროსაც ქართულად ლაპარაკი ვერა, მაგრამ ქართული სიმღერები კი ვისწავლე.

რომელი სიმღერები ისწავლეთ, მაგალითად, „სულიკო“?

„სულიკო“, რა თქმა უნდა, „მრავალჟამიერი“ და ბევრი სხვა… აგრეთვე, ვუსმენდი გალობას ქართულად… ვფიქრობ, რომ ქართულ ეკლესიაში ბევრი შესანიშნავი საგალობელია.

თავად რა პროფესიას დაეუფლეთ და სად?

ექს-ან-პროვანსში ვსწავლობდი ფილოსოფიას.

პარიზში 1970 წლიდან ვცხოვრობ. ცოლად გავყევი ქართველს – ნოდარ ოდიშელიძეს და ორი შვილი შეგვეძინა: მირტი და მერაბ-ავთანდილი. საქართველოში ძალიან ბევრ ოჯახთან გვაქვს კავშირი, განსაკუთრებით ძველ ქართულ ოჯახებთან – ეს ბუნებრივია.

რამდენიმე სფეროში ვმუშაობდი: ვასწავლიდი ფილოსოფიას, დიდხანს ვიმუშავე პრესასთან ურთიერთობის განხრით, აგრეთვე, ვმუშაობდი სავაჭრო პალატაში. და თითქმის 10 წელი მქონდა პასუხისმგებლობა, წარმომედგინა საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის მთავრობის წევრთა მემკვიდრე ოჯახები და გვეწარმოებინა დისკუსია საქართველოს მთავრობასთან, როგორ მიგვეღწია შეთანხმებისთვის ლევილის საქართველოსთვის გადმოცემის თაობაზე. საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის მთავრობის წევრებს, რომლებიც საფრანგეთში წავიდნენ ემიგრაციაში, მათ შორის, პაპაჩემს – ნოე ჟორდანიას, ბატონ გეგეჭკორს, ბატონ ჩხენკელს – უნდოდათ, რომ ეს მამული ერთ დღესაც საქართველოს საკუთრება გამხდარიყო, როცა ქვეყანა დამოუკიდებლობას დაიბრუნებდა. ისინი ფიქრობდნენ, რომ თვითონ შეძლებდნენ ამის განხორციელებას. სამწუხაროდ, ასე არ მოხდა და ისინი ისე გარდაიცვალნენ, რომ ვერც კი მოინახულეს სამშობლო. ვფიქრობ… და ყოველთვის ვფიქრობდი, რომ საქართველოს აქვს მათი ვალი – ამ ადამიანების, რომლებიც იბრძოდნენ დამოუკიდებლობისთვის, მიაღწიეს ამ მიზანს, ხოლო შემდეგ, საფრანგეთში ყოფნისასაც, მთელი ძალებით, თავიანთი პოლიტიკური კავშირებით საქართველოს დახმარებას ცდილობდნენ. ისინი ლევილში გარდაიცვალნენ… ვიმედოვნებ, რომ ერთ დღესაც საქართველო გადაიხდის ამ ვალს და მათ თავიანთ კუთვნილ ადგილს მიუჩენს.

და, ჩემი მხრივ, გეტყვით, რომ მეც მაქვს საქართველოს ვალი. მე ბედმა მომცა შანსი, თავისუფალ ქვეყანაში მეცხოვრა, მაგრამ საქართველო არის ჩემი მშობლების ქვეყანა და მე არ ვიცოდი, საბჭოთა ოკუპაციის პირობებში როგორ ცხოვრობდნენ ადამიანები, რომლებიც აქ დარჩნენ. საქართველო არის ჩემი ოჯახის სამშობლო და მინდა, რომ თავისუფალი იყოს!

პირველად როდის ესტუმრეთ საქართველოს?

1995 წელს. მანამდე არასდროს ვყოფილვარ.

როგორი იყო საქართველო თქვენს წარმოდგენაში და როგორი რეალობა დაგხვდათ აქ?

იცით, როცა პატარა ვიყავი, ჩემთვის საქართველო იყო მაგიური, ჯადოსნური ქვეყანა – მაგრამ 1970 წლიდან, როდესაც პარიზში გადმოვედი საცხოვრებლად, ჩვენთან ბევრს ლაპარაკობდნენ საქართველოზე; იმ ოჯახებიდან, რომლებიც პარიზში ცხოვრობდნენ, რამდენიმე ადამიანმა იმოგზაურა საბჭოთა კავშირში და, აქედან გამომდინარე, 60-იანი წლებიდან გვქონდა ბევრი ინფორმაცია საქართველოში არსებული მდგომარეობის შესახებ: როგორ ცხოვრობდა ხალხი, რა შეზღუდვები იყო თავისუფლების კუთხით, მაგრამ როგორც ქვეყანა, იყო შესანიშნავი… მამაჩემიც ჩამოვიდა 1966 წელს. მე პირადად უკვე თავისუფალ საქართველოს ვესტუმრე. მართალია, ის დანგრეული იყო ომის გამო, დამოუკიდებლობის პირველ წლებში, მაგრამ თავისუფლება იგრძნობოდა. დამხვდა არაჩვეულებრივი, შესანიშნავი ქვეყანა… ჩემი შვილებიც კი, რომლებიც იმ დროს 11-12 წლისები იყვნენ, თავს ისე გრძნობდნენ, როგორც საკუთარ სახლში. აბსოლუტურად არ უგრძვნიათ უცხოობა; მარტო ვუშვებდი გარეთ, ისინი არ საუბრობდნენ ქართულად, მაგრამ თავისუფლად გრძნობდნენ თავს ქუჩაში, მოსწონდათ აქ…

სწორედ ამაზე მინდოდა მეკითხა: მენტალურად როგორ გრძნობთ თავს, როგორც ფრანგი თუ როგორც ქართველი?

როგორც ქართველი… მაგრამ არა ისეთი, საქართველოში რომ ცხოვრობენ, რადგან მე სხვა ცხოვრება გავიარე; თუმცა მე არც ზუსტად ისეთივე ფრანგი ვარ, როგორიც ფრანგები არიან… ვფიქრობ, ეს ჩემი სიმდიდრეა – ორი კულტურის მატარებელი ვარ და თავს ვგრძნობ, როგორც ქართველი და როგორც ფრანგი, ერთსა და იმავე დროს.

თქვენი შვილები?

ისინიც. ჩემი ვაჟი მერაბ-ავთანდილი თავის გვარს და სახელს ყოველთვის ქართული ასოებით წერს. და როდესაც იგი უნივერსიტეტში სწავლობდა, მეგობრები „ქართველს“ („ლე ჟეოღჟიენ“) ეძახდნენ. არსებობს ფესვები, რომელიც სამშობლოსთან გაკავშირებს…

როგორ ფიქრობთ, რომელი ქვეყანაა თქვენი სამშობლო: საქართველო თუ საფრანგეთი?

ორივე. ახლა მე წარმოუდგენლად მიმაჩნია, რომ საქართველოში ხშირად არ ჩამოვიდე, აუცილებლად მჭირდება საქართველოში ჩამოსვლა, მაგრამ მე ვცხოვრობ საფრანგეთში, მთელი ჩემი ცხოვრება, ჩემი მეგობრები, ჩემი კულტურა მაინც არის ფრანგული. როდესაც საქართველოში ყოფნისას ვადარებ აქაურ კულტურას, ვიცი, რომ მე ვარ ფრანგული კულტურის მატარებელი, მაგრამ მე ვარ ფრანგული კულტურის მატარებელი საქართველოსთვის.

რამდენად ხშირად ჩამოდიხართ საქართველოში?

90-იან წლებში 4-ჯერ ვიყავი: 1995, 1996, 1997, 1998 წლებში. პირველად ჩამოვედი, რომ მეგობრები, ოჯახები, ნათესავები მომენახულებინა… შემდეგ ვიყავი რეჯებ ჟორდანიასთან (ნოე ჟორდანიას ვაჟი) ერთად. იგი ამერიკელებთან ერთად ჩამოვიდა ინგლისური ენის კურსების ჩასატარებლად. თავისუფალმა უნივერსიტეტმა, რომელიც პროფესორმა პარმენ მარგველაშვილმა დააარსა, მთხოვა ფრანგული ენის კურსების ორგანიზება. 3 წლის განმავლობაში ჩამოვდიოდი მასწავლებლებთან ერთად, რათა ფრანგული ენის კურსები ჩაგვეტარებინა თბილისში (უფასოდ, რა თქმა უნდა). ძალიან ბევრი ახალგაზრდა და უფრო ასაკოვანი ადამიანიც მოდიოდა ამ საზაფხულო კურსებზე. 3 კვირა ვმუშაობდით, გაკვეთილებს ვატარებდით და გამოსასვლელ დღეებში საქართველოს სხვადასხვა კუთხეში დავდიოდით ტურისტული მარშრუტებით. ამ დროს უკეთ გავიცანი საქართველო.

თქვენი პირველი ვიზიტის შემდეგ, დღეს რომ უყურებთ, როგორ ფიქრობთ, რა არის ის არსებითი ხასიათის ცვლილება, რომელიც საქართველოში მოხდა?

1995 წელს, როდესაც პირველად ჩამოვედი, ომი ახალი მომხდარი იყო, უსაფრთხოების პრობლემა არსებობდა და ამას ვგრძნობდი… ომის კვალი ეტყობოდა რუსთაველის პროსპექტს, სადაც იყო ნახევრად დანგრეული შენობები, თბილისის ბევრი ადგილი ძალიან დაზიანებული იყო. მაგრამ – ცოტა გავაკრიტიკებ – თბილისი ინარჩუნებდა სიძველის შარმს, შენობები აჩვენებდა ქალაქს, რომელსაც აქვს ისტორია, მიუხედავად იმისა, რომ ზოგიერთი შენობა და ადგილი დაზიანებული იყო… ამის შემდეგ ბევრი შენობის რეკონსტრუქცია ჩატარდა და, ჩემი აზრით, ახლა მეტისმეტად ბევრი თანამედროვე შენობაა. მესმის, რომ ქართველებს უნდათ თანამედროვეობას აუწყონ ფეხი, მაგრამ საჭიროა, რომ საქართველომ იცოდეს: ისტორია – მისი სიმდიდრეა.

და რაც შეეხება ეკონომიკურ სიძნელეებს, ხელფასი დაბალია, პენსია მცირეა, კიდევ არსებობს რაღაცები, რაც გამოსასწორებელია, მაგრამ, ამავდროულად, არსებობს სოლიდარობა, თანადგომა, რაც ძალიან კარგია…

რაც შეეხება საზოგადოების მენტალობას, როგორ ფიქრობთ, შეიცვალა თქვენი პირველი ვიზიტის შემდეგ?

მენტალობას რაც შეეხება: ადამიანები ხშირად ფიქრობენ, რომ სხვაგან უკეთესია, მაგრამ ყოველთვის ასე არ არის. შეიძლება ეკონომიკურად სადმე უკეთესად იყოს საქმე, მაგრამ დანარჩენი რამეებიც არ უნდა დაგვავიწყდეს: საფრანგეთში ვხედავ ბევრ ქართველ სტუდენტს, იქ სწავლობენ, მაგრამ დიდი ნაწილი აღარ ბრუნდება საქართველოში. ეს არ არის სწორი: უნდა ისწავლონ და დაბრუნდნენ, ჩამოიტანონ თავიანთი ცოდნა და კომპეტენცია სამშობლოში, განსაკუთრებით ახლა… მე ბედნიერი ვიყავი ამ რამდენიმე დღის წინ, როცა დამოუკიდებლობის 100 წლისთავისადმი მიძღვნილ ღონისძიებაზე დასასწრებად ბევრი სახელმწიფოს მეთაური ჩამოვიდა საქართველოში; საქართველო აღიარებულია, პატივს სცემენ – რა თქმა უნდა, ეს არ ცვლის ადამიანთა ყოველდღიურ ცხოვრებას, მაგრამ ეს გახსნილობა საშუალებას მისცემს საქართველოს, დაიმკვიდროს თავისი ადგილი… ცხადია, ვხედავ, რომ ბევრი ადამიანი აქ რთულ სიტუაციაშია და მესმის, რომ ზოგი საზღვარგარეთ ამჯობინებს წასვლას, საქართველოს დიდი დიასპორა ჰყავს საზღვარგარეთ, მაგრამ ეს უნდა შეიცვალოს!

რას ნანობთ საქართველოსთან მიმართებაში – მაგალითად, ნანობთ, რომ ქართული ენა არ ისწავლეთ? მესმის, რომ ეს თქვენთვის ადვილი არ იყო…

დიახ, რა თქმა უნდა, გული მწყდება. მამაჩემი ძალიან კარგად საუბრობდა ქართულად, მაგრამ დედაჩემი – არა. ბებიაჩემი, ნოე ჟორდანიას მეუღლე, რუსი იყო და დედასაც პატარაობისას ცოტა რუსული ესმოდა, ცოტა ქართული და არცერთ ამ ენაზე არ ლაპარაკობდა, ის მხოლოდ ფრანგულად საუბრობდა. ბავშვებს კი ენას ყოველთვის დედა ასწავლის, მამა – ნაკლებად, ასე არ არის?! ჩემი ბიძაშვილებისგან, ქართული ემიგრაციის ჩემი თაობის ბევრი წარმომადგენლისგან განსხვავებით, რომლებიც პარიზში ცხოვრობდნენ და ქართული ისწავლეს, მე ვერ ვისწავლე, რადგანაც ჩვენ ალპებში ვიყავით. ისინი კი ერთად იყვნენ და ოჯახშიც ქართულად საუბრობდნენ. მესმის ბევრი სიტყვა, ზოგჯერ ვიგებ, რაზე საუბრობენ, მაგრამ ვერ ვლაპარაკობ.

საქართველოს ოკუპაციის 70 წელზე მწყდება გული, რადგან ეს არის ისეთი რამ, რის გაზომვაც შეუძლებელია. 70 წელი ძალიან დიდი დროა – ამ წლებმა დარტყმა მიაყენა ქართველების ნიჭს, ტალანტს, გამორჩეულ უნარებს – პირველ თაობას არა, მათ კი იწვნიეს ოკუპაციის სიმძიმე, მაგრამ ისინი ოკუპაციამდეც ცხოვრობდნენ; მომდევნო 2-3 თაობა კი, რომელიც უკვე დაპყრობილ საქართველოში დაიბადა, თავისუფლებაზე არც ფიქრობდა… მართალია, თითქმის 25 წელზე მეტია დამოუკიდებელი და თავისუფალია საქართველო, მაგრამ ეს თავისუფლება ბოლომდე ჯერ კიდევ არ არსებობს – მაგალითად, კითხვების დასმის თავისუფლება… როდესაც პროფესორი რაღაცას გეუბნებათ, ეს არ ნიშნავს, რომ ის აუცილებლად მართალია; ან მინისტრი რომ გელაპარაკებათ, არ ნიშნავს, რომ სიმართლეს ამბობს – არ ვამბობ, რომ აგრესიულები და უზრდელები ვიყოთ, მაგრამ კითხვები უნდა დავსვათ, როგორც ბავშვი სვამს კითხვას: „რატომ? რატომ?“ – და ეს არის მისი რეაქცია ყველაფერზე. პროგრესი მაშინ არის, როდესაც კითხვებს თავისუფლად სვამენ…

იმედი მაქვს, რომ მალე საქართველოში გამოხატვის თავისუფლება ჩვეულებრივი ამბავი იქნება – ეს ნორმალურია და ასეც უნდა იყოს.

ქალბატონო ირენ, რომელი ქართველი ხელოვანი, მეცნიერი, პოეტი ან მწერალია თქვენთვის ყველაზე საყვარელი?

იცით რა, ეს ძალიან რთული კითხვაა. ადვილი იქნებოდა მეპასუხა – რუსთაველი, ეს თავისთავად ცხადია. საფრანგეთში ბევრმა ადამიანმა, სტუდენტებმაც, რომლებიც შუასაუკუნეების ლიტერატურას სწავლობენ, იციან რუსთაველი და მისი „ვეფხისტყაოსანი“. მას ადარებენ ფრანგულ ეპოსს – „სიმღერა როლანდზე“, აგრეთვე, კრეტიენ დე ტრუას… არის რამდენიმე გამოცემა ფრანგულად, მე მაქვს 3 სხვადასხვა თარგმანი, წავიკითხე სამივე, ნაწილობრივ შევადარე და, ჩემი აზრით, სერჟ წულაძის ყველაზე უკეთესია… თუმცა კრიტიკა ადვილია, თარგმნა – ძალიან ძნელი. ეს რომ პროზა იყოს, მაინც ძნელი იქნებოდა თარგმნა იმ პერიოდის ლექსიკის და სხვა დეტალების გამოც, მაგრამ თარგმანი მაინც გაძლევს საშუალებას, გაეცნო კულტურას, აზროვნებას, მსოფლმხედველობას, მხატვრულ სახეებს…

ჩემი განათლებიდან გამომდინარე, ვიცნობ ქართველ ფილოსოფოსებს, მათ შორის, მერაბ მამარდაშვილს – ძალიან საინტერესოა! არაჩვეულებრივია! მქონდა შანსი, რამდენჯერმე შევხვედროდი პარიზში და მასთან მესაუბრა, შესანიშნავად ლაპარაკობდა ფრანგულად. შემდეგ წავიკითხე მისი „ჩახშული ფიქრი“, „კარტეზიანული განსჯანი“ (ვაღმერთებ დეკარტს) და ძალიან მოხიბლული დავრჩი მისი აზროვნებით – იმ ადამიანის აზროვნებით და ფიქრებით, რომელიც საბჭოთა პერიოდის ქვეყანაში ცხოვრობდა, როდესაც კრიტიკა, განსხვავებული აზრის გამოთქმა ასე ძნელი იყო…

ამიტომაც ვარ აღფრთოვანებული ქართველების უნარით, გადაიტანონ სიძნელეები, იცხოვრონ საშინელ პირობებში და მაინც შეძლონ დაიცვან ქართული ენა, რადგან თუ ენა არ იქნება, კულტურა გაქრება; საბედნიეროდ, ენა შენარჩუნდა, ეს არის ქართველების არაჩვეულებრივი ძალა, უნარი. ქართველებმა გაიარეს ეს 70 წელი ისე, რომ ენა გადაარჩინეს, დაიცვეს. ამ პერიოდში იყვნენ შესანიშნავი მწერლები, პოეტები, მსახიობები, ხელოვანები, მოქანდაკეები – ამაზე საყვედური არ ეთქმის ქართველ ერს. საქართველოსთვის დღეს მნიშვნელოვანი საკითხია, როგორ დაიცვას და შეინახოს თავისი სული, კულტურა, ინდივიდუალობა… ამიტომ ვამბობ, რომ ფრთხილად უნდა იყოთ, ძალიან ნუ გაგიტაცებთ თანამედროვე მსოფლიო. თანამედროვე მსოფლიოს სული დიდად აღარ შერჩა – ეს ასეა, ფულია გადამწყვეტი ყველაფერში, ფული არის საზომი. საქართველოში, საბედნიეროდ, ასე არ არის და ყოველთვის ფულით არ იზომება ყველაფერი; საქართველოს, მე ვიტყოდი, აქვს განსაკუთრებული შანსი…

ცოტა გავაკრიტიკებ კიდეც: აქ არის დიდი საერთაშორისო სასტუმროები, სადაც კერძები ინტერნაციონალურია. ამ დროს კი ქართული სამზარეულო ყველასგან გამორჩეულია, განსაკუთრებული – ძალიან მიყვარს და მე თვითონაც ვამზადებ ქართულ კერძებს. და როგორ შეიძლება, რომ არ იყოს ამ სასტუმროებში წარმოდგენილი?! ეროვნული სამზარეულო ხომ კულტურაა, მით უმეტეს, რომ ის არაჩვეულებრივია, რა საჭიროა ინტერნაციონალური კერძები, რომელიც მთელ მსოფლიოშია, როდესაც გამორჩეული ქართული სამზარეულო გაქვს?! ეს ძალიან მნიშვნელოვანია. არის ენა, არის სამზარეულო, არის პოლიფონიური სიმღერები – არაჩვეულებრივი, რომელსაც ახლა ყველგან იცნობენ. და რატომ არ უნდა იცნობდნენ ქართულ სამზარეულოს მთელ მსოფლიოში?!

ქალბატონო ირენ, ბოლო კითხვას დაგისვამთ: საქართველოს დღეს ძალიან დიდი ემიგრაცია ჰყავს – მეორე ტალღა, რომელიც 1990-იანი წლებიდან დაიწყო. უკვე ახალი თაობაც დაიბადა ემიგრაციაში. სხვადასხვა რიცხვს ასახელებენ, მილიონ, მილიონ-ნახევარ ადამიანზეა საუბარი. რა შეგიძლიათ უთხრათ ქართველ ემიგრანტებს?

ძალიან რთულია რამის თქმა: მე არ გამომივლია ის ეკონომიკური სიძნეელები, აქ რომ არსებობდა. როცა ემიგრაცია ნამდვილად ეკონომიკური პირობებით არის განპირობებული, გასაგებია, თუმცა ისიც მინდა ვთქვა, რომ ძნელია ცხოვრება ფესვების გარეშე. მე მაგალითად, რომელიც საფრანგეთში დავიბადე და მთელი ცხოვრება იქ ვცხოვრობ, ვერ შევძლებ ცხოვრებას საფრანგეთის გარეშე, ჩემი ფესვები მჭირდება.

ამიტომ ვფიქრობ, რომ ემიგრანტმა ქართველებმა, რომლებიც საქართველოში დაიბადნენ, აქ ცხოვრობდნენ, ერთხელ უნდა ცადონ,რეალურად დაინახონ, რა მოხდება, რომ არ დაბრუნდნენ სამშობლოში… წელიწადში ერთხელ ჩამოსვლა, ოჯახთან დისტანციურად საუბარი – ეს სხვა რამეა.

ვფიქრობ, რომ ერთ დღესაც საქართველო შეძლებს, შესთავაზოს თავის მოქალაქეებს სამუშაო და ცხოვრების ისეთი პირობები, რომ ეკონომიკური ემიგრაცია შემცირდეს და ის ადამიანები, რომლებიც მხოლოდ ამ მიზნით არიან წასულები უცხოეთში, დაბრუნდნენ. მართალია, ფული არ არის ერთადერთი და ყველაზე მთავარი კრიტერიუმი, მაგრამ შეუძლებელია ახლა მათ უთხრა: „ფული არაფერს ნიშნავს და დაბრუნდით“ – მათ ოჯახებს რჩენა სჭირდება.

მე ვიცნობ ისეთ ქართველებსაც, რომლებიც პარიზში ჩამოვიდნენ სასწავლებლად, ისწავლეს, დაბრუნდნენ და სამუშაო იპოვეს. ვიმედოვნებ, რომ საქართველო თავიდან მიიღებს და შეუქმნის პირობებს იმ ადამიანებს, რომლებიც სწორედ იმიტომ წავიდნენ ემიგრაციაში, რომ აქ სამუშაო ვერ იპოვეს. ეს არ არის ნორმალური სიტუაცია, უკეთესია, რომ ქვეყანამ შეუქმნას პირობები ადამიანებს, მონახონ ადგილი და სამუშაო თავიანთ სამშობლოში! ასე მარტივი არ არის, რა თქმა უნდა. არცერთ ხელისუფლებას არ უნდა, რომ მისი მოქალაქეები ქვეყნიდან წავიდნენ, მისი მოსახლეობა გაიქცეს – ეს არავის უნდა.

ვფიქრობ, რომ საქართველომ უნდა გააძლიეროს ევროპის ქვეყნებთან კავშირები, მართალია, გვყავს დიდი მეზობელი, რომელიც ხელს გვიშლის და სხვა ქვეყნებთან მჭიდრო კავშირი საკმარისი არ არის მისგან დასაცავად, მაგრამ ეს ურთიერთობები ეხმარება საქართველოს მნიშვნელოვანი საკითხების გადაწყვეტაში და საქართველომ ამ ბრძოლაში თავისი როლი უნდა აჩვენოს!

კარგი ფაქტია, რომ ევროკავშირში, მათ შორის, საფრანგეთშიც უვიზოდ მოგზაურობა შეუძლიათ ქართველებს. ჩემი აზრით, ეს პოზიტიური ნიშანია მომავლისთვის.

ესაუბრა ნინო ლურსმანაშვილი