საარჩევნო კოდექსის რეფორმა 2025: კიდევ რას ზღუდავს ახალი სამართლებრივი ჩარჩო ემიგრანტების მონაწილეობის გეოგრაფიული არეალის გარდა

17 ნოემბერს ცნობილი გახდა, რომ ხელისუფლება საარჩევნო კოდექსში დამატებით, კომპლექსურ ცვლილებათა პაკეტს ამზადებს – იმდენად მოცულობითს, რომ „ქართული ოცნება“ ახალი ორგანული კანონის მიღებასაც კი გეგმავს. ეს იქნება 2012 წლის შემდეგ, 14 წლის განმავლობაში, 95-ე ცვლილება საარჩევნო კანონმდებლობაში.

ცვლილებებში ყველაზე დიდი რეაქცია ემიგრანტებისთვის საპარლამენტო არჩევნებში ხმის მიცემის წესის შეცვლამ (ფაქტობრივად, შეზღუდვამ) გამოიწვია – ინიციატივის თანახმად, საზღვარგარეთ საარჩევნო უბნები აღარ გაიხსნება და საქართველოს მოქალაქეები ხმას მხოლოდ ქვეყნის სახელმწიფო საზღვრებში შეძლებენ.

ეს არის ნაბიჯი, რომელმაც უკვე გამოიწვია კონსტიტუციური და დემოკრატიული შიშები: იურისტებისა და არასამთავრობო სექტორის თქმით, ინიციატივა ამკვიდრებს პრაქტიკას, რომელიც არსებითად ზღუდავს მოქალაქეების პოლიტიკურ მონაწილეობას, განსაკუთრებით იმ მილიონზე მეტ ემიგრანტის, რომლებისთვისაც საქართველოში ჩამოსვლა ფინანსურად და ლოგისტიკურად რთულია.

მთავარი ცვლილებები (მოკლედ)

ახალი კანონპროექტის ძირითადი შეზღუდვები მოიცავს:

• აიკრძალება ემიგრანტებისთვის საპარლამენტო არჩევნებში ხმის მიცემა საზღვარგარეთიდან;
• აიკრძალება აუდიომონიტორინგი (აუდიოჩანაწერის გაკეთება, ანუ ვიდეოს გადაღებისას ხმა უნდა გამოირთოს) კენჭისყრის შენობაში და საარჩევნო კომისიის სხდომებზე;
• კანდიდატების პარტიულობა სავალდებულო ხდება – პარტიას სიაში მხოლოდ თავისი წევრის შეყვანა შეეძლება;
• კომისიის წევრად ვერ დასახელდება ნასამართლევი პირი, მათ შორის, ისიც, ვისაც მოსამართლემ მხოლოდ ჯარიმა შეუფარდა;
• იცვლება კომისიის დაკომპლექტების წესი;
• იცვლება ფოტო-ვიდეოგადაღების პროტოკოლი;
• ბარათების მიტანა ამომრჩევლების მისამართებზე გაუქმდება;
• მკაცრდება აკრედიტაციისა და რეგისტრაციის პროცედურები დამკვირვებლებისა და მედიისთვის.

ემიგრანტებისთვის ხმის მიცემის აკრძალვა საზღვარგარეთიდან: რატომ არის ეს ყველაზე მნიშვნელოვანი ცვლილება?

ამჟამად მოქმედი წესით, არარეზიდენტ საქართველოს მოქალაქეებს (ანუ რომლებიც საქართველოში არ ცხოვრობენ) არ შეუძლიათ მონაწილეობა თვითმმართველობის არჩევნებში, მაგრამ საპარლამენტო არჩევნებში ხმის მიცემის უფლება აქვთ – ამისათვის საზღვარგარეთ იხსნება საარჩევნო უბნები.

ახალი კანონპროექტით ეს უფლება პრაქტიკულად ნულდება: როგორც ადგილობრივ თვითმმართველობის არჩევნებზე, ისე საპარლამენტო არჩევნებზეც მოქალაქეებს ხმის მიცემა მხოლოდ საქართველოს სახელმწიფო საზღვრებში შეეძლებათ.

საია (უფლებადამცველი საზოგადოებრივი ორგანიზაცია) აცხადებს, რომ ეს მიდგომა კონსტიტუციურად გაუმართლებელია, რადგან:

• თვითმმართველობისა და საპარლამენტო არჩევნებს სრულიად განსხვავებული სამართლებრივი ბუნება და პოლიტიკური წონა აქვს;
• ემიგრანტებისთვის ერთადერთ გამოსავლად არჩევნებისთვის საქართველოში ჩამოსვლა რჩება, რაც რეალურად ზღუდავს საარჩევნო მონაწილეობას (როგორც ფინანსურ, ისე სხვა მიზეზთა გამო – მათ შორისაა ლეგალური საბუთების არქონა);
• ასეთი რეგულაცია ეწინააღმდეგება საერთაშორისო პრაქტიკას, რომელიც ითხოვს, რომ სახელმწიფომ უზრუნველყოს არჩევნებში მონაწილეობა არა მხოლოდ ფორმალურად, არამედ რეალურად.

იგივე შეზღუდვა ვრცელდება რეფერენდუმზე, ანუ მონაწილეობა შესაძლებელია მხოლოდ საქართველოში ფიზიკურად ყოფნის შემთხვევაში.

აუდიომონიტორინგის აკრძალვა: აზრი და შედეგები

კანონპროექტი მკაფიოდ აწესებს, რომ:

• კენჭისყრის შენობაში (სადაც კაბინაში გადაღება ისედაც აკრძალულია)
• ან კომისიის სხდომაზე
  ფოტო-ვიდეოგადაღებისას აუდიოჩაწერა აკრძალულია.

საიას თავმჯდომარის, ნონა ქურდოვანიძის თქმით, ეს ფაქტობრივად ნიშნავს საარჩევნო უბნებზე აუდიოჩაწერის სრულ აკრძალვას, რაც ჟურნალისტებსაც შეეხება.

პრობლემას კი იმაში ხედავს, რომ სერიოზულად გაართულებს დარღვევების დადასტურებას, რადგან ვიდეოჩანაწერის მტკიცებულებად გამოყენებისას ხმა ხშირად გადამწყვეტია (ზეწოლის ან მითითებების შემთხვევაში).

კომისიების დაკომპლექტება: რა იცვლება

კომისიის წევრობის მოთხოვნები მკაცრდება:

• მოქმედი კანონით, ნასამართლევ პირს კომისიის წევრობა ეკრძალება, გამონაკლისით – თუ მას მხოლოდ ჯარიმა ჰქონდა შეფარდებული.
• ახალი კანონით ეს გამონაკლისი სრულად უქმდება.

ანუ სასამართლოს მიერ ისეთი მსუბუქი სასჯელიც კი, როგორიც არის ჯარიმა, ავტომატურად ნიშნავს იმას, რომ პირი არჩევნებზე კომისიის წევრი ვერასდროს იქნება (სანამ ეს ნორმა იმოქმედებს, ცხადია).

ამ ცვლილებამ, როგორც იურისტები აღნიშნავენ, შესაძლოა კომისიის დაკომპლექტება ხელოვნურად შეავიწროოს და დისკრიმინაციის საფრთხეს გააჩენს.

კანდიდატების რეგისტრაცია: ახალი წესები

კანდიდატის რეგისტრაციის პროცედურა ფორმალურად მარტივდება – ამას მხოლოდ თანხმობის ფორმა დასჭირდება, რომელშიც იქნება:

• ბინადრობის შესახებ ინფორმაცია
• პარტიული კუთვნილება

თუმცა არჩევის წესიც იცვლება:

• პარტია (პარტიული სიის სახით) წარადგენს მხოლოდ საკუთარ წევრს;
• საინიციატივო ჯგუფი – მხოლოდ უპარტიო კანდიდატს.

წინააღმდეგ შემთხვევაში კანდიდატი ან არ დარეგისტრირდება, ან რეგისტრაცია გაუუქმდება.

ამით ირღვევა მოქმედი წესი, რომლის მიხედვითაც სიის შედგენის პრინციპებს პარტიები და ბლოკები დამოუკიდებლად განსაზღვრავენ.

ფოტო-ვიდეოგადაღების დამატებითი შეზღუდვები

არჩევნების მიმდინარეობის ვიზუალურ დაფიქსირებას (ფოტოს ან ვიდეოს გადაღება) დაემატება მკაფიო წესი:

• საარჩევნო უბანზე ან კომისიის სხდომაზე გადაღებულ მასალას ხმა არ უნდა ჰქონდეს.

თუ ჟურნალისტების მუშაობაც ამ წესს დაექვემდებარება (და, დიდი ალბათობით, ასეც იქნება), მაშინ საარჩევნო პროცესის კონტროლი მნიშვნელოვნად დასუსტდება – განსაკუთრებით დარღვევების აღრიცხვისას, რადგან ხშირად ხმოვანი დოკუმენტირება გადამწყვეტია.

სხვა მნიშვნელოვანი ცვლილებები

ცესკოს თავმჯდომარის ახალი უფლებამოსილება

ცესკოს თავმჯდომარეს მიენიჭება უფლება, საჩივარი განუხილველად დატოვოს, თუ „სათანადო სამართლებრივი საფუძველი არ არსებობს“.

ზოგიერთი სპეციალისტის აზრით, ეს არღვევს ცესკოს, როგორც კოლეგიალური ორგანოს, პრინციპს – გადაწყვეტილებები კოლეგიურად უნდა მიიღებოდეს და არა ერთპიროვნულად.

აკრედიტაციის საერთო წესი

დამკვირვებლების, მედიისა და პარტიების წარმომადგენელთა რეგისტრაციისთვის განაცხადის წარდგენა უნდა მოხდეს კენჭისყრამდე არაუგვიანეს მე-10 დღისა.

ამომრჩეველთა ბარათები

საუბნო კომისიები ამომრჩევლებს ბარათებს სახლში აღარ გაუგზავნიან – კანონპროექტის ავტორების განმარტებით, „ტექნოლოგიების განვითარების პირობებში ამის საჭიროება აღარ არსებობს“.

რეფერენდუმის ჩატარების წესის შეცვლა

ტერმინი „მთელ ტერიტორიაზე“ იცვლება ტერმინით „საქართველოს სახელმწიფო საზღვრებში“ – რაც ნიშნავს, რომ საერთო-სახალხო კენჭისყრაც მხოლოდ ქვეყნის შიგნით ჩატარდება.

„მთელ ტერიტორიაზე“ და „საქართველოს სახელმწიფო საზღვრებში“ – ეს ორი ფორმულირება ერთი შეხედვით ძალიან ჰგავს ერთმანეთს, მაგრამ იურიდიულად სრულად სხვადასხვანაირ შედეგს იძლევა.

„მთელ ტერიტორიაზე“

ეს ტერმინი გულისხმობდა ქვეყნის იურისდიქციას, ანუ საქართველოს სახელმწიფოს იმ სივრცეს, სადაც მას აქვს კანონმდებლობის გავრცელების უფლება. ამ ფორმულირებით არ იკრძალებოდა საზღვარგარეთ ხმის მისაცემად უბნების გახსნა.

სხვა ქვეყნების პრაქტიკაშიც რეფერენდუმი შესაძლოა ტარდებოდეს როგორც ქვეყნის შიგნით, ისე იმ ქვეყნების ტერიტორიაზე, სადაც დიპლომატიური წარმომადგენლობებია.

„საქართველოს სახელმწიფო საზღვრებში“

ეს უკვე ზუსტ გეოგრაფიულ არეალს ნიშნავს – ფიზიკურ საზღვარს, რომლის გარეთ ჩატარებული რაიმე პროცედურა აღარ ითვლება ლეგიტიმურად.

ანუ:

რეფერენდუმი ფიზიკურად მხოლოდ საქართველოში შეიძლება ჩატარდეს.

საზღვარგარეთ მცხოვრები საქართველოს მოქალაქეებისთვის რეფერენდუმში მონაწილეობის შესაძლებლობა იმ ქვეყანაში, სადაც არიან, პრაქტიკულად ნულდება – არც საკონსულო სექციები და არც დროებითი უბნები უცხოეთში აღარ გაიხსნება.

მართალია, კანონში წერია „გამონაკლისი შემთხვევების გარდა“, თუმცა ეს, სავარაუდოდ, გულისხმობს დიპლომატიური წარმომადგენლობების თანამშრომელთათვის გახსნას, რადგან კანონპროექტში სხვაგან არსად წერია, დიპლომატიური უწყებების წარმომადგენლების შემთხვევაში იზღუდება თუ არა საზღვარგარეთ ხმის მიცემის უფლება.

რას ცვლის ეს პრაქტიკაში?

ემიგრანტებისთვის შეიზღუდება არა მხოლოდ არჩევნებში, არამედ რეფერენდუმებსა და პლებისციტებში მონაწილეობაც.

ფაქტობრივად, ნებისმიერი სახის საერთო-სახალხო გადაწყვეტილება მხოლოდ იმ მოქალაქეებზე „იქნება მორგებული“, რომლებიც ქვეყანაში ცხოვრობენ ან შეძლებენ ჩამოსვლას კენჭისყრის დღისთვის.

ეს მკვეთრად ეწინააღმდეგება იმ სტანდარტს, რომელიც დემოკრატიულ არჩევნებსა და რეფერენდუმებს უნდა ჰქონდეს – რაც შეიძლება ფართო მონაწილეობის უზრუნველყოფას.

კანონპროექტის განხილვის დაწყება პარლამენტში მიმდინარე კვირაში იგეგმება და, როგორც ჩანს, მისი დამტკიცება უმრავლესობისთვის წინასწარ განსაზღვრულ, სტრატეგიულ პრიორიტეტად მიიჩნევა კონკრეტული მიზნით, რომლის შესახებაც, სავარაუდოდ, მალე გავიგებთ.

ზოგიერთი ექსპერტი ფიქრობს, ხომ არ აპირებს „ქართული ოცნება“ ვადამდელი არჩევნების ჩატარებას, ზოგს კი გაუჩნდა ეჭვი, რომ შესაძლოა მოქმედი ხელისუფლება რეფერენდუმზე ფიქრობდეს კონტიტიტუციის 78-ე მუხლთან დაკავშირებით.

ნანა ძნელაძე

p. s. „საქართველოს ორგანულ კანონში „საქართველოს საარჩევნო კოდექსი“ ცვლილების შეტანის შესახებ“ კანონპროექტის სრული ტექსტი შეგიძლიათ ნახოთ ამ ბმულზე: https://www.parliament.ge/legislation/30012?utm_source=chatgpt.com